चतुश्लोकी भागवत : सुमिरन

श्रीमद्भागवतका यी चार श्लोक यस्ताश्लोक हुन् जसमा सम्पूर्ण भागवत तत्वको उपदेश समाहित गरिएको छ। पौराणिक कथनानुसार ब्रह्माजीले भगवान श्री नारायणको स्तुति गर्नुभएपछि भगवानले ब्रह्माजीलाई सम्पूर्ण भागवत तत्व जम्मा चार श्लोकमा बताउनु भयो। तिनै चार श्लोकहरु ब्रह्माजीले आफ्ना मानस पुत्र श्रीनारदजीलाइ बताउनु भयो। नारायणजीले तिनै श्लोकहरु श्रीव्यासजीलाइ वताउनु भएको थियो । र यिनै चार श्लोवाट भगवान् व्यासजीले विस्तृतरुपमा १२ स्कन्ध ३३५ अध्याय तथा १८००० श्लोकमा विभाजन गरेर श्रीमद्भागवत महापुराणको रचना गर्नु भयो। भगवान नारायणका मुखारविन्दवाट निस्केका यी चतुश्लोकी भागवतको दैनिक पाठ गर्नाले सम्पूर्ण भागवत पाठ गरे सरहको पुण्यलाभ हुन्न्छ भन्ने मान्यता रहेको छ ।

चतुश्लोकी भागवत- ॐ अहमेवसमेवाग्रे नान्यद्यत्सदसत्परम्। पश्चादहंयदेतच्च यो$व शिष्येत सो$स्म्यहम्।।१ ऋते$र्थं यत् प्रतीयेत न प्रतीयेत चात्मनि। तद्विद्यादात्मनो मायां यथा$$भासो यथा तम:।।२ यथा महान्ति भूतानि भूतेषूच्चावचेष्वनु। प्रविष्ठान्यप्रविष्ठान्य तथा तेषु न तेष्वहम्।।३ एतावदेव जिज्ञास्यां तत्वजिज्ञासुनात्मन:।। अन्वयव्यतिरेकाभ्यां यत् स्यात्सर्वत्र सर्वदा।।४ भगवान् भन्नुहुन्छ-सृष्टिको आरम्भ हुनुभन्दा पैले केवल म मात्रै थिएं ,सत्य रुपमा वा असत्यरुपमा दुवैमा मै थिएं अरु कोही थिएन। सृष्टको अन्त हुंदा पनि केवल म मात्रै रहनेछु।यो चराचर सृष्टिस्वरुप केवल मनै हूं तथा सृष्टिमा जो कुछ देखिएकोछ ती सवैमा मनै रहेको हुन्छु र प्रलयपछि जो अवशेष वचेर रहेको हुनेछ त्यसमापनि मनै रहनेछु। मूल तत्व आात्मा जो देखिदैन तथा यसका अतिरिक्त सत्य जस्तै जो प्रती हुन्छ त्यो सवै माया हो ,आत्मावाहेक अरु जुनकुराको आभास हुन्छ त्यो सवै अन्धकार समान मिथ्याहो। जसरी पञ्चमहाभूत (पृथिवी, जल, आकाश, अग्नि र वायु)यी पांच तत्वहरु संसारका सवै साना ठूला सवै वस्तुहरुमा आंशिकरुपमा विद्यमान रहेर पनि तीनवाट भिन्न रहेका हुन्छन् त्यसै गरी म आत्मा स्वरुप परमात्मा पनि सवै जीवहरुमा आंशिकरुपमा रहेर पनि ती देखि अलग रहेको हुन्छु। आत्मतत्वलाइ जान्न चाहने जिज्ञासुहरुका लागि केवल यत्ति कुरामात्रै जान्न योग्य छ कि अन्वय(सृष्टि) सृष्टिको सुरुदेखि व्यतिरेक(अन्ततक )तिनैलोक (स्वर्ग ,मर्त्य,पाताल)तथा तीनै काल (भूत,वर्तमान र भविष्यत)मा जो सदैव एक समान रहेको हुन्छ त्यही आत्म तत्वहो अर्थात् त्यही म हूँ। द्रष्टव्य -अन्वय व्यतिरेकको अर्थ - जहाँ घडा(कार्यरुप) हुन्छ त्यहां माटो (कारणरुप) भएकै हुन्छ अर्थात् माटो विना घडा वन्न सक्दैन, त्यस्तै "यत्र यत्र धूमस्तत्र तत्र बह्नि" जहाँ जहाँ वाट धुंवा निस्केको हुन्छ त्यहां त्यहा आगो विद्यमान हुन्छ । यस्तै जहाँ माटोको अभावमा घडा वन्न सक्दैन तर घडा फुटेपछि पनि घडाको उपादान कारण रुप माटो रहेको हुन्छ। त्यस्तै योसारा संसार भगवानकै अंशवाट वनेको हुनले सम्पूर्ण चराचर जगतको (अंशी)ईश्वरको अंशछ र उ चलायमान छ ,जब व्यष्टिरुपमा कुनै जीवको अन्त्य भयो भने त्यसमा रहेको आत्माको अंश उसै (ईश्वरमा) गएर मिल्छ । यसरी व्यष्टि जीव र समष्टि रुप चराचर जगत नरहे पनि आत्मा(ईश्वर)सदा सर्वदा रहेकै हुन्छन्। यसमा माया तत्वको वर्णन यश प्रकार गरिएकोछ जस्तै- जुन वस्तु वास्तवमा छैन तर भए जस्तो देखिन्छ त्यसलाइ माया भनिन्छ। यो दृश्य-प्रपञ्च परमार्थमा छैन तर छ जस्तो देखिन्छ त्यसकारणले "यथा$$भासो यथा तम:"यो मायाहो। आकाशमा राहु छ तर देख्न सकिँदैन यो मायाहो। आकाशमा दुइवटा चन्द्रमा छैनन् तर भए जस्तो भान हुन्छ भने त्यो मायाहो।वास्तवमा माया तत्व भनेको जोछ त्यसलाइ देखाइएको हुंदैन जो छैन त्यसलाइ देखाइएको हुन्छ। जगत् तत्वको वर्णन- जगतमा कार्य कारणको भाव देखिन आउँछ।आकाश वाट वायु, वायुवाट अग्नि अग्निवाट जल जलवाट पृथिवी र पृथिवीवाट सम्पूर्ण प्रपञ्च।घैटो वन्नु भन्दा अगाडि पनि माटो थियो,वनेपछि पनि माटोछ।फुटे पछि पनि माटै रहन्छ।यसै प्रकारले सम्पूर्ण जगत कार्य कारण भावले व्याप्तछ। सारा जगत परमात्मामाछ परमात्मा जगत्माछ ,वा न परमात्मा जगतमाछ न जगतमा परमात्मामाछ अर्थात् दुइटा भन्ने वस्तु नै छैन। आत्मतत्वको वर्णन- आत्मन:तत्वजिज्ञासुना" आत्म तत्व जान्न खोज्नेहरुले अन्वय र व्यतिरेकको युक्तिले जान्नु पर्छ- युक्ति-घडा नवन्दाखेरि पनि माटो थियो, घडा वनेपछि पनि माटोनैछ, फुटे पछि पनि माटै रहन्छ। अर्थात् घैंटोको सवै स्थितिमा माटोको अन्वय छ। माटो वाट वनेको हुनाले घडानैछ घैंटो नवन्दा पनि माटो माटै थियो। घडा वाट माटो व्यतिरेकहो। यी चार श्लोकहरुमा जे कुरा भनिएकोछ सम्पूर्ण भागवतमा त्यही कुरा भनिएकोछ। अन्त्यमा, जसरी कुम्हाले विना घडाको निर्माण हुन सक्दैन ,चित्रकार विना चित्र वन्न सक्दैन त्यस्तै यो जगत वनाउने पनि कुनै कर्ताछन् तिनैलाइ हाम्रो पूर्वीय दर्शनले ईश्वर मान्छ उनैलाइ हामी भगवान भनि पूज्छौ। -"जगतां यदि नो कर्ता कुलालेन विनाघटा:। चित्रकार विना चित्रं स्वयमेव भवेत्तदा।। अर्थात् यदि जगतको निर्माता कोही पनि हुंदैन थ्यो भने यो सारा जगत के विना कर्ताकै निर्माण भएकोछत? भन्दा मान्नु पर्छ कि यो जगतको निर्माण गर्ने निर्माता अवश्य कोहिछ किन भने जसरि यौटा माटोवाट घडा वनाउने उपादान कारण माटो र निमित्त कारण कुम्हाले रहेको हुन्छ ,यस्तै प्रकारले कुनै चित्र वनाउने कागज र चित्रकार विना चित्र वन्न सक्दैन त्यस्तै यो सारासृष्टिको संरचना पालन र संहारका हेतु कोही कर्ता छ भने ती स्वयं भगवान् श्रीहरिनै हुन् उनै सर्वव्यापक छन्। जले विष्णु:स्थले विष्णुर्विष्णु:पर्वतमस्तके। ज्वालामालाकुले विष्णु:सर्वं विष्णुमयं जगत्।। अर्थात् विष्णु भगवानको निवास कहाँ छैन र? अर्थात् सर्वत्र जल ,स्थल ,पर्वत ,अग्नि आकाश पाताल, भित्र बाहिर जतातै विष्णुको निवास छ। ॐ नमो भगवते वासुदेवाय (वैदिक ज्ञानमञ्च फेसबुक पेजबाट श्री प्रेम खनाल ज्यूको लेख साभार गरिएको )

रोइला भजन : काले कृष्ण मोराले

ठेका फोर्ने दही चोर्ने बाच्छा फुकाइदिने, 
गोपीहरू न्वाउन थाल्दा सारी लुकाइदिने ।।
कालेकृष्ण मोराले
धुरुक्कै रुवायो- यशोदाका छोराले, कालेकृष्ण मोराले ।।

माटो निल्ने गोबर दल्ने, बाँदरलाई घिउ ख्वाउने -
निदाएका बालबच्चा चिमोटेर रुवाउने । २। 
कालेकृष्ण मोराले……

राति उठ्ने, दु:ख दिने जे पायो त्यैं खाने ।

गाई छोडेर ग्वालबाल यमुनामा लाने ।३।

कालेकृष्ण मोराले…

पौडीमा छन् ग्वालबाला - धानको बीउ गाईलाई,
गाउँभरिका गुनासोले टाउको दुख्छ माईलाई ।।४।। 

कालेकृष्ण मोराले……

कालिय नाग भगाउने, गोवर्धन उठाउने -

सारा लीला आफू गर्ने, अरूलाई कुटाउने ।५।

काले कृष्ण मोराले…

वृन्दावनमा तिरिरिरी मुरली बजाउने ।
कपडामै पिसाब फेर्न कत्ति नलजाउने ।६। 

काले कृष्ण मोराले…

२०८२ कात्तिक ७ गते शुक्रबार, माउण्ट हर्मन

गण्डकी महिमा

संसारका पवित्रतम् नदीहरूमध्ये हाम्री गण्डकी शीर्षस्थानमा पर्दछिन् । साक्षात् नारायणका गालाको पसिना स्वरूपमा निर्झरित गण्डकीले उनै सर्वेश्वर नारायणको अर्चाविग्रह भगवान् शालग्राम (चक्रशिला) लाई जन्मदिने भएकोले शालग्रामलाई गण्डकीनन्दन (गण्डकीका पुत्र) पनि भनिन्छ ।

उत्तरपूर्वी मुस्ताङको नेपाल तिब्बत सीमा स्थित ६,२६८ मिटर अग्लो न्हुबिने हिमाललाई गण्डकीको उद्गमस्थल मानिन्छ । उद्गमस्थलबाट स्थानीय भाषामा स्छौमा नामले दक्षिणतर्फ बगेपछि ल्होमान्थाङ नजिकै न्हेचुङ खोलामा मिसिएर मुस्ताङ खोलाका नामले अनि कागवेनीमा काग खोला र मुस्ताङ खोला मिसिएपछि कालीगण्डकी नामले बहने यी नदिमा संसारको सबैभन्दा अग्गो र गहिरो कालीगण्डकी गल्छी समेत प्राकृतिक रूपमा निर्मित छ । गण्डकीका मुख्य सहायक सात नदीहरूमा कालीगण्डकी, बुढीगण्डकी, सेतीगण्डकी, मादी, मर्स्याँङ्दी, दरौँदी र त्रिशूली हुन् भने विभिन्न ठाउँमा अन्य सहायक नदीहरू समेत समेट्दै चितवनको देवघाट नजिक त्रिशूलीसँग मिसिएर नारायणी (सप्तगण्डकी) नामले प्रसिद्ध छन् । त्यस्तै, भारतको पटनानेर भागीरथी गंगामा मिसिएर अन्तत: गंगासागर हुँदै बंगालको खाडीमा समाहित हुन्छिन् ।

 

नेपालको लुम्बिनी, गण्डकी, नारायणी, धवलागिरी आदि क्षेत्रमा बस्ने बासिन्दाको घरघरमा नित्य शालिग्राम पूजा हुनुको साथै मृत्युुपश्चात् शवदाह लगायतका कर्म पनि कालीगण्डकीको तटमै गर्ने प्रचलन छ । यहाँ अलि ठूलो पूजाआजा भयो भने फूलपाती सेलाउन समेत गण्डकीमै जाने परम्परा छ । यहीँ गण्डकी तटबाट जडभरत, महर्षि पराशर, महर्षि वाल्मीकि, महर्षि देवदत्त, ऋष्यश्रृङ्ग्य, श्रृङ्गी ऋषि आदि अनेकौं सिद्ध सन्तहरु र हाम्रा कयौं पुस्ताहरूको ध्यान, तप एवं साधना पूर्ण तथा जीवन मुक्त (मोक्ष) भएको छ । 

नेपालका प्रमुख चार धामहरूमध्ये हरिहर क्षेत्र (देवघाट), रुरुक्षेत्र (रिडी) र मुक्तिक्षेत्र (मुक्तिनाथ) गरी ३ धाम पनि गण्डकी काखका अवयव एवं धरोहर हुन् । शिरमा दामोदर अनि मुक्तिदाता भगवान् मुक्तिनाथ सजाएर हृदयस्थलमा रुद्रवेणी र हृषीकेश हुँदै पाउमा आदिप्रयाग देवघाटसम्म पुग्दा छटाहरुमा त्रिवेणी, राम्दी, आलमदेवी, गलेश्वर, सेतीवेनी, कागवेनी आदि थुप्रै पवित्र धार्मिक, सांस्कृतिक, आध्यात्मिक, प्राकृतिक एवं पर्यावरणीय स्थानहरूमा गण्डकीको कलरव ध्वनि निसृत छ । गण्डकीतटमा तर्पण र पिण्डदानादि श्राद्धकर्म गर्दा आफ्ना पुस्तौँपुस्ता (पितादि सप्त, मातामहादि सप्त आदि ) तृप्त हुने धार्मिक मान्यता छ । असंख्य शालग्राम भगवानलाई अविरल स्नान गराउँदै निर्झरित जल आफैँमा अनुपम तीर्थमणि नै हो जसको एकै थोपा मात्र पनि मुखमा पर्यो भने निःसन्देह जीवात्मा धन्य हुन्छन् ।

गण्डकीको व्यापक महिमा हाम्रा सामान्य दुईचार टुटेफुटे लौकिक शब्दहरूबाट उजागर गर्न सकिने विषय हुँदै होइन । स्वयंसिद्ध गण्डकी महिमा विम्वात्मक रूपमा यस्तो पाइन्छ :- 

"रवीन्दुक्षये त्वं कुरुक्षेत्रधामा, 

सदा माघमासे प्रयागेणतुल्या ।

पितृश्राद्धकाले गयापुण्यदात्री, 

मृतौ काशिकामुक्तिदाsसि प्रसिद्धा ।।"

अर्थात्, सूर्य र चन्द्र ग्रहणमा स्नान गर्दा कुरुक्षेत्रमा नुहाएको फल मिल्ने, माघ महिनामा स्नान गर्दा तीर्थराज प्रयागमा स्नान गरेको फल मिल्ने, पितृश्राद्धादि कर्ममा गयाश्राद्धको फल मिल्ने र गण्डकी किनारमा देह त्याग वा शवदाहादि कर्म गर्दा काशी विश्वनाथले जस्तो मुक्ति दिन समर्थ कालीगण्डकी प्रसिद्ध छन् । 

उ

मोक्षदायिनी कालीगण्डकी र शालग्राम शिलाको महिमा केही उपनिषद्हरु, श्रीमद्भागवत, अन्य पुराणहरु, महाभारत, आनन्दरामायण, मुक्तिक्षेत्र माहात्म्य, मुकुन्दमालास्तोत्र लगायत ग्रन्थहरुमा प्रसस्तरूपमा पाइन्छन् । 

"शालग्रामसमीपे तु क्रोशमात्रं समन्तत: ।

कीटोsपि म्रियते याति वैकुण्ठभुवनं ध्रुवम् ।। 

पशुपक्षिमृगा मर्त्या वृक्षा ग्रावास्तृणानि च ।

तज्जलस्पर्शनादेव गच्छन्ति स्वर्गमुत्तमम् ।।"

 

मुक्तिक्षेत्रमाहात्म्यबाट उद्धृत यस श्लोकमा शालिग्रामशिलाको एक कोश दुरी वरपर कुनै किरा मर्यो भने पनि वैकुण्ठलोक प्राप्त गर्दछ । पशु, पंक्षी, वन्यजन्तु, वृक्ष, पत्थर र झार समेत कालीगण्डकीको जल स्पर्श मात्रले समेत स्वर्गलोक प्राप्त गर्दछन् भनेर बताइएको छ । 

"शालग्रामशिलारूपो तव गर्भगत: सदा ।

स्थास्यामि तव पुत्रत्वे भक्तानुग्रहकारणात् ।।"

वराहपुराणमा वर्णित यस श्लोकमा विष्णु भगवान् स्वयंले आफू गण्डकी पुत्रको रूपमा शालग्राम शिला भएर भक्तहरुको अनुग्रहका निम्ति गण्डकीको गर्भमा सदा रहनेछु भन्नुभएको छ । 

गुल्मी जिल्लामा जन्मिनुभएका संस्कृतविद्वद्विभूषण पण्डित श्री उमानाथ पन्थीले कालीगण्डकीकै महिमा वर्णन गरेर गण्डकीगौरव नामक संस्कृत काव्य समेत रचना गर्नुभएको छ । 

"तव गर्भसमुद्भवा: शिला भजता चक्रिसरूपताssप्यते । 

जनयित्रि न मेsत्र संशयस्तव योगादितरा सरिद्यथा ।। "

काव्यको उदाहरणस्वरूप उद्धृत उपर्युक्त श्लोकमा पण्डित उमानाथ पन्थीले हे गण्डकी श्रद्धापूर्वक नित्य तिम्रो गर्भबाट उत्पत्ति भएका शालिग्रामशिला पूजा गर्ने मानिसहरु अन्त्यमा भगवत्सारुप्यमुक्ति प्राप्त गर्दछन् यसमा कुनै संशय छैन भनेर गण्डकीको महिमा बताउनुभएको छ । 

त्यस्तै, भविष्योत्तर पुराणमा भगवान् श्रीकृष्ण र युधिष्ठिरको संवादमा गण्डकी माहात्म्य अन्तर्गत निम्नानुसार अनुष्टुप छन्दक‍ो ३२ श्लोकमा रहेको शालग्राम (शालिग्राम) स्तोत्र समेत लोक प्रसिद्ध रहेको छ । जसमा शालग्राम शिलाको रूप, लक्षण, प्रतीक चिन्ह, महत्व, विधि, निषेध आदि सबै कुराको निरुपण भगवान् श्रीकृष्ण स्वयंले गर्नुभएको छ  :-

अस्य श्रीशालग्रामस्तोत्रमन्त्रस्य श्रीभगवान् ऋषिः नारायणो देवता, अनुष्टुप् छन्दः श्रीशालग्रामस्तोत्रमन्त्रजपे विनियोगः 

युधिष्ठिर उवाच :-
श्रीदेवदेव देवेश देवतार्चनमुत्तमम् ।
तत्सर्वं श्रोतुमिच्छामि ब्रूहि मे पुरुषोत्तम ॥१॥

श्रीभगवानुवाच :-
गण्डक्यां चोत्तरे तीरे गिरिराजस्य दक्षिणे ।
दशयोजनविस्तीर्णा महाक्षेत्रवसुन्धरा ॥२॥

शालग्रामो भवेद्देवो देवी द्वारावती भवेत् ।

उभयोः सङ्गमो यत्र मुक्तिस्तत्र न संशयः ॥३॥
शालग्रामशिला यत्र यत्र द्वारावती शिला ।
उभयोः सङ्गमो यत्र मुक्तिस्तत्र न संशयः ॥४॥
आजन्मकृतपापानां प्रायश्चित्तं य इच्छति ।
शालग्रामशिलावारि पापहारि नमोऽस्तु ते ॥५॥

अकालमृत्युहरणं सर्वव्याधिविनाशनम् ।
विष्णोः पादोदकं पीत्वा शिरसा धारयाम्यहम् ॥६॥
शङ्खमध्ये स्थितं तोयं भ्रामितं केशवोपरि ।
अङ्गलग्नं मनुष्याणां ब्रह्महत्यादिकं दहेत् ॥७॥
स्नानोदकं पिवेन्नित्यं चक्राङ्कितशिलोद्भवम् ।
प्रक्षाल्य शुद्धं तत्तोयं ब्रह्महत्यां व्यपोहति ॥८॥
अग्निष्टोमसहस्राणि वाजपेयशतानि च ।
सम्यक् फलमवाप्नोति विष्णोर्नैवेद्यभक्षणात् ॥९॥

नैवेद्ययुक्तां तुलसीं च मिश्रितां विशेषतः पादजलेन विष्णोः ।

योऽश्नाति नित्यं पुरतो मुरारेः प्राप्नोति यज्ञायुतकोटिपुण्यम् ॥१०॥

खण्डिताः स्फुटिता भिन्ना वह्निदग्धास्तथैव च ।
शालग्रामशिला यत्र तत्र दोषो न विद्यते ॥११॥
न मन्त्रः पूजनं नैव न तीर्थं न च भावना ।
न स्तुतिर्नोपचारश्च शालग्रामशिलार्चने ॥१२॥
ब्रह्महत्यादिकं पापं मनोवाक्कायसम्भवम् ।
शीघ्रं नश्यति तत्सर्वं शालग्रामशिलार्चनात् ॥१३॥
नानावर्णमयं चैव नानाभोगेन वेष्टितम् ।
तथा वरप्रसादेन लक्ष्मीकान्तं वदाम्यहम् ॥१४॥
नारायणोद्भवो देवश्चक्रमध्ये च कर्मणा ।
तथा वरप्रसादेन लक्ष्मीकान्तं वदाम्यहम् ॥१५॥

कृष्णे शिलातले यत्र सूक्ष्मं चक्रं च दृश्यते ।
सौभाग्यं सन्ततिं धत्ते सर्व सौख्यं ददाति च ॥१६॥
वासुदेवस्य चिह्नानि दृष्ट्वा पापैः प्रमुच्यते ।
श्रीधरः सुकरे वामे हरिद्वर्णस्तु दृश्यते ॥१७॥
वराहरूपिणं देवं कूर्माङ्गैरपि चिह्नितम् ।
गोपदं तत्र दृश्येत वाराहं वामनं तथा ॥१८॥
पीतवर्णं तु देवानां रक्तवर्णं भयावहम् ।
नारसिंहो भवेद्देवो मोक्षदं च प्रकीर्तितम् ॥१९॥

शङ्खचक्रगदाकूर्माः शङ्खो यत्र प्रदृश्यते ।

शङ्खवर्णस्य देवानां वामे देवस्य लक्षणम् ॥२०॥

दामोदरं तथा स्थूलं मध्ये चक्रं प्रतिष्ठितम् ।
पूर्णद्वारेण सङ्कीर्णा पीतरेखा च दृश्यते ॥२१॥

छत्राकारे भवेद्राज्यं वर्तुले च महाश्रियः ।
चिपिटे च महादुःखं शूलाग्रे तु रणं ध्रुवम् ॥२२॥
ललाटे शेषभोगस्तु शिरोपरि सुकाञ्चनम् ।
चक्रकाञ्चनवर्णानां वामदेवस्य लक्षणम् ॥२३॥
वामपार्श्वे च वै चक्रे कृष्णवर्णस्तु पिङ्गलम् ।
लक्ष्मीनृसिंहदेवानां पृथग्वर्णस्तु दृश्यते ॥२४॥
लम्बोष्ठे च दरिद्रं स्यात्पिङ्गले हानिरेव च ।
लग्नचक्रे भवेद्याधिर्विदारे मरणं ध्रुवम् ॥२५॥
पादोदकं च निर्माल्यं मस्तके धारयेत्सदा ।
विष्णोर्द्दष्टं भक्षितव्यं तुलसीदलमिश्रितम् ॥२६॥

कल्पकोटिसहस्राणि वैकुण्ठे वसते सदा ।
शालग्रामशिलाबिन्दुर्हत्याकोटिविनाशनः ॥२७॥
तस्मात्सम्पूजयेद्ध्यात्वा पूजितं चापि सर्वदा ।
शालग्रामशिलास्तोत्रं यः पठेच्च द्विजोत्तमः ॥२८॥
स गच्छेत्परमं स्थानं यत्र लोकेश्वरो हरिः ।
सर्वपापविनिर्मुक्तो विष्णुलोकं स गच्छति ॥२९॥
दशावतारो देवानां पृथग्वर्णस्तु दृश्यते ।
ईप्सितं लभते राज्यं विष्णुपूजामनुक्रमात् ॥३०॥
कोट्यो हि ब्रह्महत्यानामगम्यागम्यकोटयः ।
ताः सर्वा नाशमायान्ति विष्णुनैवेद्यभक्षणात् ॥३१॥
विष्णोः पादोदकं पीत्वा कोटिजन्माघनाशनम् ।
तस्मादष्टगुणं पापं भूमौ बिन्दुनिपातनात् ॥३२॥

श्री भविष्योत्तरपुराणे श्रीकृष्णयुधिष्ठिरसंवादे गण्डकीमाहात्म्ये शालग्रामस्तोत्रम् सम्पूर्णम् ।।

यस्तो परमपवित्र गण्डकी क्षेत्रभित्र जन्मन वा बस्न पाउनु हाम्रो अहोभाग्य हो । यही पावन धरामा जन्मेर पनि कालीगण्डकीको महत्त्व बुझ्न नसकेका हामीहरू आफ्नो सुगन्ध पत्ता लगाउन नसकेर भौतारिने कस्तुरी जस्तै भएका छौँ । यिनको थोरै मात्र पनि महत्त्व बुझेर अनुशरण गरियो भने सर्वेश्वर भगवान् शालग्रामका कृपाले हाम्रो जीवन धन्य र मृत्यु सार्थक हुनेछ भन्ने ध्येय अनि रूरू हृषिकेश भगवानको प्रेरणाबाट सबै स्थानीयबासीको जनजिब्रोमा सजिलै भिज्न सकोस् भनी गुल्मीमै जन्मिएको 'रोइला' लोकभजनको भाकामा केही शब्दरूपी पुष्पमाला उनै माता कालीगण्डकीका चरणकमलमा सभक्ति अर्पण गर्दछु । शुभमस्तु 🙏 🕉️

कालीगण्डकी महिमा (र‍ोइला भजन)

मुक्तिनाथ देवघाट, हृषीकेश रुरु - 
नारायणको गालाबाट भयो यात्रा सुरु ।१। 
गण्डकीको महिमा -  छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा… छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा

हरिहर- रूरूक्षेत्र - मुक्तिक्षेत्र, जाउँला - 
कालीगंगा नुहाएर पवित्र भै आउँला ।२। 
गण्डकीको महिमा - 
छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…
छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…
छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

सूर्य चन्द्र ग्रहणमा कुरुक्षेत्र जस्ती, 

तिम्रो जलको कोशौँ सम्म पावन गाउँबस्ती ।४।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

कागवेनी, रुद्रवेणी त्रीवेणीधाम सुस्ता ।

श्राद्ध गर्दा तृप्त हुन्छन् एक्काइस पुस्ता ।५।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

जड भरतले यहीँबाट मोक्ष प्राप्त गरे । 

एकैपल्ट जस्ले न्वाए, भवसागर तरे ।६।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

श्रीहरिको पसिना भै - बग्दै आइन् काली । 

भक्तिभाव टक्राउछौँ - मनको बत्ती बाली ।७।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

देवघाट पाउमा छन्, शिरमा मुक्तिनाथ ।

कल् कल् बग्ने कालीगंगा, भुक्तिमुक्ति साथ ।८।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

देवदत्त, पराशर - वाल्मीकिको भूमि ।

ध्यान ज्ञानको सिद्धि दियौ - बग्दै घुमिघुमी ।९।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

 पूज्य डा. चक्रपाणि आचार्य गुरूको प्रेरणा एवं आचार्य विष्णु प्रसाद पोखरेल र आचार्य सन्तोष सुवेदीको सहयोगमा "गौरी आध्यात्मिक मासिक पत्रिका"मा प्रकाशित 

डा. चक्रपाणि आचार्य

आचार्य विष्णुप्रसाद पोखरेल

आचार्य सन्तोष सुवेदी

वि. सं. २०८२ जेष्ठ ८ गते, हर्मन कम्प्लेक्स 

ब्रह्माण्ड मेरो घर

ब्रह्माण्ड मेरो घर (शार्दूलवीक्रीडित छन्द)

सारा मानव बन्धु हुन् जगतका प्राणी सबै हुन् सखी ।
यो हावा अनि वृक्षपात लहरा संकीर्ण बन्दैन कि !
कालो धुल्मुल स्वार्थ छैन मनमा के जात वा के थर ।
यौटा योग्य सदस्य बन्न म सकूँ ब्रह्माण्ड  मेरो घर ।१।

खुम्चाई मन खुम्चिदैन अधुरो सीमा बनाए पनि ।
रोकी रोक्न सकिन्न बेग जसको पर्खाल लाए पनि ।।
हत्केला अनुहारको अघि लगी के सूर्य छेकिन्छ र ?
यस्ता अल्मल दृष्टिदोष नरहून् ब्रह्माण्ड मेरो घर ।२।

गर्दैनन् किन भेदभाव जलले हावा तथा मेघले ?
छर्छन् रश्मि समान विश्वभरमा ती चन्द्रमा सूर्यले ।।
मेरो सोँच खुला भयो यदि भने कोही हुँदैनन् पर ।
भित्री चक्षु खुलोस् सधै हृदयको ब्रह्माण्ड मेरो घर ।३।

साझा यी धरणी अनन्त यिनमा निर्जीव वा जीव छन् ।
साझा भौतिकतत्व जीवन दिने जो फेरि यैँ मिल्दछन् ।।
आत्मा यो परमात्ममा जब मिल्यो शालीन को हुन्न र ?
बाँचुञ्जेल लुछाचुँडी किन सधै? ब्रह्माण्ड मेरो घर ।४।

आस्थाका कणमा खिया यदि परे सन्ताप दिन्छन् यिनै ।
मान्छेको मन यो खुला जति रह्यो अट्छन् खुशी उत्ति नै।।
मायाको वशमा पर्‍यो मन भने संसार भो जर्जर ।
मायामाथि उठेर भन्न म सकूँ ब्रह्माण्ड मेरो घर ।५।

सेवा भाव रहून् सदैव मनमा प्राणान्त बन्दा पनि ।
स्वार्थी सोंच हटेर बन्छ भवमा समृद्ध यो जीवनी ।।
पक्कै मिल्छ खुशी हुँदैन जडमा - चैतन्यमा नै तर ।
मैले भेट्न सकूँ अनन्त सुखमा ब्रह्माण्ड मेरो घर ।६।

[रारा ताल मुगु, २०७३]

बुर्किनाफासोका सैन्य राष्ट्रपती इब्राहिम ट्राओरेको प्रख्यात मन्तव्य

 BBC, CNN, France24 म तिमिहरुलाई हेरिरहेको छु। म तिमिहरुको सबै झुटहरु बताईरहेको छु। म ईब्राईहिम ट्राओरे, र म आज तिमिहरुको नकाव उतार्न लागिरहेको छु। 

हो, तिमिहरुले ठिक सुन्यौ। म त्यही मान्छे हुँ जसलाई तिमिहरुले एउटा खुंखार सैन्य सिकारी नेता भन्यौ। जसलाई तिमिले खतरनाक तानाशाहका रुपमा ब्राण्डिङ गर्‍यौ। जसलाई तिमिहरुले  पश्चिमा जगतको बिरोधी शासकका रुपमा उभ्यायौ। 

म आज सत्य सुनाउन चाहन्छु, र यो पटक तिमिहरुले माईक बन्द गर्न सक्दैनौ। यो पटक तिमिहरुले क्यामेरा हटाउन सक्दैनौ। यो पटक तिमिहरुका सम्पादकले यो भासन काट्न सक्दैनन्।

किनभने अब त्यो संसार रहेन, जसमा तिमिहरुको एकाधिकार थियो। अब करोडौँ मानिसहरुले यो आवाज सुन्नेछन्। तिमिहरुको सम्पादनबाट गुज्रिएर होईन, तिमिहरुको झुटमा बेरिएर होइन, तिमिहरुको फोहरमा लत्पतिएर होईन। म ३४ बर्षको भएँ। मैले मेरो जिवनको हरेक दिन तिमिहरुको झुटमा बिताएको छु। बाल्यकालमा टिभिमा अफ्रिका देख्थेँ। सँधै त्यही तस्विरहरु : झिंगाले घेरिएका बच्चाहरु, खडेरिग्रस्त जमिन, हतियार, युद्ध, भोकमरी, मृत्यू। यहि अफ्रिका हो भनियो र त्यसैलाई बिस्वास गरेर बसियो। हामी लज्जित थियौँ आफैसंग, हामी आफ्नै भुमिप्रती लज्जित थियौँ, हामी आफ्नै नागरिक प्रती लज्जित थियौँ। तर म जब हुर्किएँ, पढेँ, रिसर्च गरेँ र प्रश्नहरु गर्न थालेँ तब मैले बुझेँ तिमिहरुले देखाएको अफ्रिका सत्य थिएन, तिमिहरुले कथा बनाएर सुनाएको कुरा झुट थियो। बर्षौँसम्म तिमिहरुले आफ्नै स्क्रीप्ट बनाएर अफ्रिकालाई कुरुप देखायौ। हरेक समय उहीँ र उस्तै कथा सुनायौ, देखायौ। तिम्रो अफ्रिकाको शब्दकोषमा कुनै आशा छैन, कुनै बिकास छैन, कुनै प्रगती छैन, कुनै बिद्रोह छैन, कुनै नैतिकता छैन र गर्वको ईतिहास छैन न त कुनै बिजयको ईतिहास नै। त्यसैले म सोध्न चाहन्छु, न्युयोर्क टाईम्स, वाशिङ्टन पोस्ट, गार्जियन तिमिहरुले कहिल्यै अफ्रिकाको सफलतालाई आफ्नो हेडलाईन बनायौ? अफ्रिकाको प्रविधिका बारे कति पटक लेख्यौ? ईथियोपियाको रिफरेस्टेशनका बारे कति पटक देखायौ?

यो शक्तिशाली भासण हो अफ्रिकी मुलुक बुर्किना फासोका सैन्य राष्ट्रपती इब्राहिम ट्राओरेको । उनलाई यतिखेर सिंगो अफ्रिकी महादिपका लागि उदियमान लिडरका रुपमा चित्रीत गर्ने गरिएको छ भने पश्चिमी बिश्वले उनलाई सबैभन्दा ठूलो खतरा मानिरहेको छ। 

बुर्किना फासो सन १८९६ बाट सन् १९६० सम्म फ्रान्सको उपनिबेश रह्यो। सन् १९६० मा औपचारिकता स्वतन्त्रता प्राप्त गरे पनि फ्रान्सले आफ्नो हस्तक्षेप कहिल्यै हटाएन। देशको अर्थतन्त्र , प्राकृतिक सम्पदा, राजनिती र सुरक्षा जस्ता बिषयमा फ्रान्सले सँधै निर्णायक भुमिका खेलिरह्यो। बुर्किना फासो सुनका लागि प्रसिद्ध छ तर देशका सुनखानिहरुमा फ्रान्सको मनोमानी चल्थ्यो। सुन उत्खनन् गर्ने, प्रशोधन गर्ने र अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा लैजाने काम फ्रान्सेली कम्पनिहरुको थियो। बुर्किजहरु सस्तो मजदुर बाहेक अरु हैसियतमा थिएनन्। फ्रान्सले आफ्नो अनुकुलको सत्ता निर्माण गर्थ्यो। सुरक्षाका नाममा आफ्ना सैनिकहरु तैनाथ गर्थ्यो। जसले गर्दा स्वतन्त्रताको लामो समयसम्म पनि राज्यमा चरम गरिबी, भ्रष्टाचार, अन्याय, भोकमरी र राजनैतिक अस्थिरताको अबिराम दुस्चक्रमा फसिरहेको बुर्किना फासोको यो अवस्था सँधै टिकिरहन सम्भव थिएन। सन् २०१० तिर जनताहरु संगठित हुँदै यी सारा बेथितिका बिरुद्ध आन्दोलित हुन थाले। जसले गर्दा राजनैतिक अस्थिरता थप चुलियो। त्यही अस्थिरता निरन्तर चलिरहँदा सन् २०२२ जनवरिमा सेनाले सत्ता हातमा लियो। तर नयाँ सैन्य शासकले पनि देशको अवस्थामा आवस्यक परिवर्तन गर्न सकेनन् र सेनाभित्रै असन्तुष्टि बढ्दै गयो। फलस्वरूप फेरि सन् २०२२ को सेप्टेम्बरमा अर्को सैन्य कु भयो र यो पटक भने सैन्य क्याप्टेन इब्राहिम ट्राओरेलाई देशको नेतृत्व गर्ने जिम्मा दिईयो। यहि बिन्दुबाट बुर्किना फासोको नयाँ ईतिहास प्रारम्भ भयो।

नेतृत्व सम्हालेपछी ट्राओरेले लगातार देशका लागि आवस्यक कदम चाल्न थाले। बिश्वलाई नै तरंगित बनाउने उनको सबैभन्दा महत्वपुर्ण निर्णय थियो फ्रान्ससंगको रक्षा सम्झौता खारेज गर्ने। यहि सम्झौताका आधारमा फ्रान्सले दशकौँदेखी अप्रत्यक्ष उपनिबेश चलाईरहेको थियो। सन् २०२३ जनवरिमा यो निर्णय गर्दै उनले फ्रान्सेली सेनालाई १ महिनाभित्र देश छोडेर जान अल्टिमेटम दिए। उनको दृढताका सामु फ्रान्सको केही लागेन र उसले आफ्ना सेना फिर्ता लियो। त्यस संगै उनले चीन, रुस, टर्की जस्ता देशहरुसंग नवीन सम्झौता गर्दै सैन्य सहायता लिए, आफ्ना सेनालाई सैन्य तालिम दिलाए, हतियार ब्यबस्थापन गरे। राजनैतिक स्वतन्त्रताका लागि आत्मनिर्भर अर्थतन्त्र जरुरी हुन्छ भन्ने बुझेका ट्राओरेले देशका सुन उद्योगहरुमा देशको नियन्त्रण रहने कदमहरु उठाए। आफैले सुन उद्योगहरु संचालन गर्ने र निर्यात गर्ने बन्दोबस्त गरे। बिदेशी कम्पनिहरुको खानी अनुमती रद्ध गरे। अघिल्लो बर्षको अगष्टमा अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (IMF) ले गरेको ऋण सहायताको प्रस्तावलाई अस्विकार गरिदिए। जसले आफ्नो देशलाई बाह्य शक्तिहरुको आर्थिक जालो (Economic Trap) बाट बचाउने अभियानको शुरुवात गर्‍यो। उनले खाद्य संकटबाट बाहिर आउन निशुल्क कृषि उपकरण बितरण, उर्जा संकट टार्न चिनको सहयोगमा सौर्य उर्जा केन्द्र, रुसको सहयोगमा आणविक उर्जा केन्द्रको स्थापना  गर्ने सम्झौता गरे।

इब्राहिम ट्राउरे मुख्य रुपमा पुँजिवादी र औपनिबेसिक विश्वका बिरुद्धमा छन्। यहाँ प्रस्तुत उनको भासन अफ्रिकी मुलुकहरुमा भईरहेको प्राकृतिक स्रोतहरुको शोषण तथा नव उपनिवेशका बिरुद्ध लक्ष्यित छ। उन्को यो अभिब्यक्ती केवल राजनैतिक भासन मात्र नभएर अफ्रिकी मुलुकहरुको साझा पीडा, आक्रोस, आशा तथा अपमानहरु बिरुद्धको प्रतीक हो। पश्चिमी संचार माध्यमहरुले अफ्रिकाका बिरुद्ध अपमान पुर्ण तस्विर निर्माण गरेको, समाचारहरु तोड्मोड गरेर प्रस्तुत गरेको आरोप लगाएका छन्।

ती तिनै संचार माध्यम हुन् जसले बिश्वलाई अफ्रिकी मुलुकहरुको यस्तो तस्विर देखाए जहाँ रुग्न र फोहरी शरीर भएका केटाकेटी, नाङ्गै भुतुङ्गै देखिने गरिब मानिसहरु, भोकमरी ग्रस्त मगन्तेहरु, एक छाक खानका लागि हतियार बोकेका बालबालिकाहरु, खडेरिग्रस्त सुक्खा र फुस्रा पाखाहरु मात्र छन्। हर कोहि सामान्य मान्छेले अफ्रिका भन्ना साथ हाम्रो दिमागमा आउने तस्विर यहि नै होला सायद। 

ट्राओरे सोध्छन्, "यति धनी अफ्रिकालाई कसरी गरिव बनाएर राखियो?"

अफ्रिका त्यो ठाउँ हो जहाँबाट बिश्वको ७० प्रतिशत कोवाल्ट  आउँछ। कोवाल्ट त्यो चिज हो जसको अभावमा हाम्रा कुनै पनि बिद्युतिय सामान (मोबाईल, ल्यापटप, बिजुलिबाट चल्ने गाडी) हरु बन्दैनन्। तर बिडम्बना कोवाल्ट उत्खनन् गर्ने मजदुरहरु एउटा मोबाईल खरिद गर्न सक्दैनन्। बिश्वको ९० प्रतिशत प्लाटिनम दक्षिण अफ्रिकाबाट आउँछ तर त्यहाँको मानिसहरु बेरोजगारिको सिकार छन्। बिश्वको ३० प्रतिशत सुन अफ्रीकी महादिपबाट आउँछ तर संसारलाई सुन दिने त्यो महादिप गरिबिको चपेटामा छ। संसारमा सर्वाधिक महंगो हिराको कुल खपतको ६५ प्रतिशत अफ्रिकी मुलुकहरुबाट आउँछ तर त्यहाँका मजदुरहरु दैनिक १ डलर पाउन संघर्षरत छन्। संसारका ठुला शहरहरु उज्यालो बनाउने बिजुली उत्पादनमा प्रयोग हुने युरेनियमको ३५ प्रतिशत हिस्सा अफ्रिकी मुलुकबाट आउँछ तर त्यहि अफ्रिका अँध्यारो छ।

यसरी अफ्रिकालाई सँधै पश्चिमी बिश्वको आँखाबाट हेर्दा देखिने जुन दृष्य थियो त्यो दृष्य ट्राओरेको राष्ट्रबादी कदमहरुले क्रमशः भत्काउन थालेको छ। अफ्रिका त्यो महादिप हो जो सबैभन्दा सम्पन्न बन्ने हैसियत राख्दछ तर उपनिबेशबादले आजसम्म सबैभन्दा पिछडिएका मानिसहरु बस्ने थलो बनाईदियो।

ट्राओरेको उदय भएको केवल ३ बर्ष हुन लाग्यो। उनले सिंगो अफ्रिका महादिपलाई नयाँ क्षितिज देखाईरहेका छन्। नेतृत्वमा तागत भए समय धेरै नलाग्दो रहेछ। तर डर यो छ कि ट्राओरे अर्को  क्रीस हनि नबनुन्।

समर्थकहरुले Che Guevara of South Africa उपनाम दिईएको इब्राहिमलाई राष्ट्रवादी सलाम।

सन्दर्भ सामग्रीहरु : बिश्वघट्ना, विकिपिडिया, ChatGpt