चतुश्लोकी भागवत : सुमिरन

श्रीमद्भागवतका यी चार श्लोक यस्ताश्लोक हुन् जसमा सम्पूर्ण भागवत तत्वको उपदेश समाहित गरिएको छ। पौराणिक कथनानुसार ब्रह्माजीले भगवान श्री नारायणको स्तुति गर्नुभएपछि भगवानले ब्रह्माजीलाई सम्पूर्ण भागवत तत्व जम्मा चार श्लोकमा बताउनु भयो। तिनै चार श्लोकहरु ब्रह्माजीले आफ्ना मानस पुत्र श्रीनारदजीलाइ बताउनु भयो। नारायणजीले तिनै श्लोकहरु श्रीव्यासजीलाइ वताउनु भएको थियो । र यिनै चार श्लोवाट भगवान् व्यासजीले विस्तृतरुपमा १२ स्कन्ध ३३५ अध्याय तथा १८००० श्लोकमा विभाजन गरेर श्रीमद्भागवत महापुराणको रचना गर्नु भयो। भगवान नारायणका मुखारविन्दवाट निस्केका यी चतुश्लोकी भागवतको दैनिक पाठ गर्नाले सम्पूर्ण भागवत पाठ गरे सरहको पुण्यलाभ हुन्न्छ भन्ने मान्यता रहेको छ ।

चतुश्लोकी भागवत- ॐ अहमेवसमेवाग्रे नान्यद्यत्सदसत्परम्। पश्चादहंयदेतच्च यो$व शिष्येत सो$स्म्यहम्।।१ ऋते$र्थं यत् प्रतीयेत न प्रतीयेत चात्मनि। तद्विद्यादात्मनो मायां यथा$$भासो यथा तम:।।२ यथा महान्ति भूतानि भूतेषूच्चावचेष्वनु। प्रविष्ठान्यप्रविष्ठान्य तथा तेषु न तेष्वहम्।।३ एतावदेव जिज्ञास्यां तत्वजिज्ञासुनात्मन:।। अन्वयव्यतिरेकाभ्यां यत् स्यात्सर्वत्र सर्वदा।।४ भगवान् भन्नुहुन्छ-सृष्टिको आरम्भ हुनुभन्दा पैले केवल म मात्रै थिएं ,सत्य रुपमा वा असत्यरुपमा दुवैमा मै थिएं अरु कोही थिएन। सृष्टको अन्त हुंदा पनि केवल म मात्रै रहनेछु।यो चराचर सृष्टिस्वरुप केवल मनै हूं तथा सृष्टिमा जो कुछ देखिएकोछ ती सवैमा मनै रहेको हुन्छु र प्रलयपछि जो अवशेष वचेर रहेको हुनेछ त्यसमापनि मनै रहनेछु। मूल तत्व आात्मा जो देखिदैन तथा यसका अतिरिक्त सत्य जस्तै जो प्रती हुन्छ त्यो सवै माया हो ,आत्मावाहेक अरु जुनकुराको आभास हुन्छ त्यो सवै अन्धकार समान मिथ्याहो। जसरी पञ्चमहाभूत (पृथिवी, जल, आकाश, अग्नि र वायु)यी पांच तत्वहरु संसारका सवै साना ठूला सवै वस्तुहरुमा आंशिकरुपमा विद्यमान रहेर पनि तीनवाट भिन्न रहेका हुन्छन् त्यसै गरी म आत्मा स्वरुप परमात्मा पनि सवै जीवहरुमा आंशिकरुपमा रहेर पनि ती देखि अलग रहेको हुन्छु। आत्मतत्वलाइ जान्न चाहने जिज्ञासुहरुका लागि केवल यत्ति कुरामात्रै जान्न योग्य छ कि अन्वय(सृष्टि) सृष्टिको सुरुदेखि व्यतिरेक(अन्ततक )तिनैलोक (स्वर्ग ,मर्त्य,पाताल)तथा तीनै काल (भूत,वर्तमान र भविष्यत)मा जो सदैव एक समान रहेको हुन्छ त्यही आत्म तत्वहो अर्थात् त्यही म हूँ। द्रष्टव्य -अन्वय व्यतिरेकको अर्थ - जहाँ घडा(कार्यरुप) हुन्छ त्यहां माटो (कारणरुप) भएकै हुन्छ अर्थात् माटो विना घडा वन्न सक्दैन, त्यस्तै "यत्र यत्र धूमस्तत्र तत्र बह्नि" जहाँ जहाँ वाट धुंवा निस्केको हुन्छ त्यहां त्यहा आगो विद्यमान हुन्छ । यस्तै जहाँ माटोको अभावमा घडा वन्न सक्दैन तर घडा फुटेपछि पनि घडाको उपादान कारण रुप माटो रहेको हुन्छ। त्यस्तै योसारा संसार भगवानकै अंशवाट वनेको हुनले सम्पूर्ण चराचर जगतको (अंशी)ईश्वरको अंशछ र उ चलायमान छ ,जब व्यष्टिरुपमा कुनै जीवको अन्त्य भयो भने त्यसमा रहेको आत्माको अंश उसै (ईश्वरमा) गएर मिल्छ । यसरी व्यष्टि जीव र समष्टि रुप चराचर जगत नरहे पनि आत्मा(ईश्वर)सदा सर्वदा रहेकै हुन्छन्। यसमा माया तत्वको वर्णन यश प्रकार गरिएकोछ जस्तै- जुन वस्तु वास्तवमा छैन तर भए जस्तो देखिन्छ त्यसलाइ माया भनिन्छ। यो दृश्य-प्रपञ्च परमार्थमा छैन तर छ जस्तो देखिन्छ त्यसकारणले "यथा$$भासो यथा तम:"यो मायाहो। आकाशमा राहु छ तर देख्न सकिँदैन यो मायाहो। आकाशमा दुइवटा चन्द्रमा छैनन् तर भए जस्तो भान हुन्छ भने त्यो मायाहो।वास्तवमा माया तत्व भनेको जोछ त्यसलाइ देखाइएको हुंदैन जो छैन त्यसलाइ देखाइएको हुन्छ। जगत् तत्वको वर्णन- जगतमा कार्य कारणको भाव देखिन आउँछ।आकाश वाट वायु, वायुवाट अग्नि अग्निवाट जल जलवाट पृथिवी र पृथिवीवाट सम्पूर्ण प्रपञ्च।घैटो वन्नु भन्दा अगाडि पनि माटो थियो,वनेपछि पनि माटोछ।फुटे पछि पनि माटै रहन्छ।यसै प्रकारले सम्पूर्ण जगत कार्य कारण भावले व्याप्तछ। सारा जगत परमात्मामाछ परमात्मा जगत्माछ ,वा न परमात्मा जगतमाछ न जगतमा परमात्मामाछ अर्थात् दुइटा भन्ने वस्तु नै छैन। आत्मतत्वको वर्णन- आत्मन:तत्वजिज्ञासुना" आत्म तत्व जान्न खोज्नेहरुले अन्वय र व्यतिरेकको युक्तिले जान्नु पर्छ- युक्ति-घडा नवन्दाखेरि पनि माटो थियो, घडा वनेपछि पनि माटोनैछ, फुटे पछि पनि माटै रहन्छ। अर्थात् घैंटोको सवै स्थितिमा माटोको अन्वय छ। माटो वाट वनेको हुनाले घडानैछ घैंटो नवन्दा पनि माटो माटै थियो। घडा वाट माटो व्यतिरेकहो। यी चार श्लोकहरुमा जे कुरा भनिएकोछ सम्पूर्ण भागवतमा त्यही कुरा भनिएकोछ। अन्त्यमा, जसरी कुम्हाले विना घडाको निर्माण हुन सक्दैन ,चित्रकार विना चित्र वन्न सक्दैन त्यस्तै यो जगत वनाउने पनि कुनै कर्ताछन् तिनैलाइ हाम्रो पूर्वीय दर्शनले ईश्वर मान्छ उनैलाइ हामी भगवान भनि पूज्छौ। -"जगतां यदि नो कर्ता कुलालेन विनाघटा:। चित्रकार विना चित्रं स्वयमेव भवेत्तदा।। अर्थात् यदि जगतको निर्माता कोही पनि हुंदैन थ्यो भने यो सारा जगत के विना कर्ताकै निर्माण भएकोछत? भन्दा मान्नु पर्छ कि यो जगतको निर्माण गर्ने निर्माता अवश्य कोहिछ किन भने जसरि यौटा माटोवाट घडा वनाउने उपादान कारण माटो र निमित्त कारण कुम्हाले रहेको हुन्छ ,यस्तै प्रकारले कुनै चित्र वनाउने कागज र चित्रकार विना चित्र वन्न सक्दैन त्यस्तै यो सारासृष्टिको संरचना पालन र संहारका हेतु कोही कर्ता छ भने ती स्वयं भगवान् श्रीहरिनै हुन् उनै सर्वव्यापक छन्। जले विष्णु:स्थले विष्णुर्विष्णु:पर्वतमस्तके। ज्वालामालाकुले विष्णु:सर्वं विष्णुमयं जगत्।। अर्थात् विष्णु भगवानको निवास कहाँ छैन र? अर्थात् सर्वत्र जल ,स्थल ,पर्वत ,अग्नि आकाश पाताल, भित्र बाहिर जतातै विष्णुको निवास छ। ॐ नमो भगवते वासुदेवाय (वैदिक ज्ञानमञ्च फेसबुक पेजबाट श्री प्रेम खनाल ज्यूको लेख साभार गरिएको )

रोइला भजन : काले कृष्ण मोराले

ठेका फोर्ने दही चोर्ने बाच्छा फुकाइदिने, 
गोपीहरू न्वाउन थाल्दा सारी लुकाइदिने ।।
कालेकृष्ण मोराले
धुरुक्कै रुवायो- यशोदाका छोराले, कालेकृष्ण मोराले ।।

माटो निल्ने गोबर दल्ने, बाँदरलाई घिउ ख्वाउने -
निदाएका बालबच्चा चिमोटेर रुवाउने । २। 
कालेकृष्ण मोराले……

राति उठ्ने, दु:ख दिने जे पायो त्यैं खाने ।

गाई छोडेर ग्वालबाल यमुनामा लाने ।३।

कालेकृष्ण मोराले…

पौडीमा छन् ग्वालबाला - धानको बीउ गाईलाई,
गाउँभरिका गुनासोले टाउको दुख्छ माईलाई ।।४।। 

कालेकृष्ण मोराले……

कालिय नाग भगाउने, गोवर्धन उठाउने -

सारा लीला आफू गर्ने, अरूलाई कुटाउने ।५।

काले कृष्ण मोराले…

वृन्दावनमा तिरिरिरी मुरली बजाउने ।
कपडामै पिसाब फेर्न कत्ति नलजाउने ।६। 

काले कृष्ण मोराले…

२०८२ कात्तिक ७ गते शुक्रबार, माउण्ट हर्मन

गण्डकी महिमा

संसारका पवित्रतम् नदीहरूमध्ये हाम्री गण्डकी शीर्षस्थानमा पर्दछिन् । साक्षात् नारायणका गालाको पसिना स्वरूपमा निर्झरित गण्डकीले उनै सर्वेश्वर नारायणको अर्चाविग्रह भगवान् शालग्राम (चक्रशिला) लाई जन्मदिने भएकोले शालग्रामलाई गण्डकीनन्दन (गण्डकीका पुत्र) पनि भनिन्छ ।

उत्तरपूर्वी मुस्ताङको नेपाल तिब्बत सीमा स्थित ६,२६८ मिटर अग्लो न्हुबिने हिमाललाई गण्डकीको उद्गमस्थल मानिन्छ । उद्गमस्थलबाट स्थानीय भाषामा स्छौमा नामले दक्षिणतर्फ बगेपछि ल्होमान्थाङ नजिकै न्हेचुङ खोलामा मिसिएर मुस्ताङ खोलाका नामले अनि कागवेनीमा काग खोला र मुस्ताङ खोला मिसिएपछि कालीगण्डकी नामले बहने यी नदिमा संसारको सबैभन्दा अग्गो र गहिरो कालीगण्डकी गल्छी समेत प्राकृतिक रूपमा निर्मित छ । गण्डकीका मुख्य सहायक सात नदीहरूमा कालीगण्डकी, बुढीगण्डकी, सेतीगण्डकी, मादी, मर्स्याँङ्दी, दरौँदी र त्रिशूली हुन् भने विभिन्न ठाउँमा अन्य सहायक नदीहरू समेत समेट्दै चितवनको देवघाट नजिक त्रिशूलीसँग मिसिएर नारायणी (सप्तगण्डकी) नामले प्रसिद्ध छन् । त्यस्तै, भारतको पटनानेर भागीरथी गंगामा मिसिएर अन्तत: गंगासागर हुँदै बंगालको खाडीमा समाहित हुन्छिन् ।

 

नेपालको लुम्बिनी, गण्डकी, नारायणी, धवलागिरी आदि क्षेत्रमा बस्ने बासिन्दाको घरघरमा नित्य शालिग्राम पूजा हुनुको साथै मृत्युुपश्चात् शवदाह लगायतका कर्म पनि कालीगण्डकीको तटमै गर्ने प्रचलन छ । यहाँ अलि ठूलो पूजाआजा भयो भने फूलपाती सेलाउन समेत गण्डकीमै जाने परम्परा छ । यहीँ गण्डकी तटबाट जडभरत, महर्षि पराशर, महर्षि वाल्मीकि, महर्षि देवदत्त, ऋष्यश्रृङ्ग्य, श्रृङ्गी ऋषि आदि अनेकौं सिद्ध सन्तहरु र हाम्रा कयौं पुस्ताहरूको ध्यान, तप एवं साधना पूर्ण तथा जीवन मुक्त (मोक्ष) भएको छ । 

नेपालका प्रमुख चार धामहरूमध्ये हरिहर क्षेत्र (देवघाट), रुरुक्षेत्र (रिडी) र मुक्तिक्षेत्र (मुक्तिनाथ) गरी ३ धाम पनि गण्डकी काखका अवयव एवं धरोहर हुन् । शिरमा दामोदर अनि मुक्तिदाता भगवान् मुक्तिनाथ सजाएर हृदयस्थलमा रुद्रवेणी र हृषीकेश हुँदै पाउमा आदिप्रयाग देवघाटसम्म पुग्दा छटाहरुमा त्रिवेणी, राम्दी, आलमदेवी, गलेश्वर, सेतीवेनी, कागवेनी आदि थुप्रै पवित्र धार्मिक, सांस्कृतिक, आध्यात्मिक, प्राकृतिक एवं पर्यावरणीय स्थानहरूमा गण्डकीको कलरव ध्वनि निसृत छ । गण्डकीतटमा तर्पण र पिण्डदानादि श्राद्धकर्म गर्दा आफ्ना पुस्तौँपुस्ता (पितादि सप्त, मातामहादि सप्त आदि ) तृप्त हुने धार्मिक मान्यता छ । असंख्य शालग्राम भगवानलाई अविरल स्नान गराउँदै निर्झरित जल आफैँमा अनुपम तीर्थमणि नै हो जसको एकै थोपा मात्र पनि मुखमा पर्यो भने निःसन्देह जीवात्मा धन्य हुन्छन् ।

गण्डकीको व्यापक महिमा हाम्रा सामान्य दुईचार टुटेफुटे लौकिक शब्दहरूबाट उजागर गर्न सकिने विषय हुँदै होइन । स्वयंसिद्ध गण्डकी महिमा विम्वात्मक रूपमा यस्तो पाइन्छ :- 

"रवीन्दुक्षये त्वं कुरुक्षेत्रधामा, 

सदा माघमासे प्रयागेणतुल्या ।

पितृश्राद्धकाले गयापुण्यदात्री, 

मृतौ काशिकामुक्तिदाsसि प्रसिद्धा ।।"

अर्थात्, सूर्य र चन्द्र ग्रहणमा स्नान गर्दा कुरुक्षेत्रमा नुहाएको फल मिल्ने, माघ महिनामा स्नान गर्दा तीर्थराज प्रयागमा स्नान गरेको फल मिल्ने, पितृश्राद्धादि कर्ममा गयाश्राद्धको फल मिल्ने र गण्डकी किनारमा देह त्याग वा शवदाहादि कर्म गर्दा काशी विश्वनाथले जस्तो मुक्ति दिन समर्थ कालीगण्डकी प्रसिद्ध छन् । 

उ

मोक्षदायिनी कालीगण्डकी र शालग्राम शिलाको महिमा केही उपनिषद्हरु, श्रीमद्भागवत, अन्य पुराणहरु, महाभारत, आनन्दरामायण, मुक्तिक्षेत्र माहात्म्य, मुकुन्दमालास्तोत्र लगायत ग्रन्थहरुमा प्रसस्तरूपमा पाइन्छन् । 

"शालग्रामसमीपे तु क्रोशमात्रं समन्तत: ।

कीटोsपि म्रियते याति वैकुण्ठभुवनं ध्रुवम् ।। 

पशुपक्षिमृगा मर्त्या वृक्षा ग्रावास्तृणानि च ।

तज्जलस्पर्शनादेव गच्छन्ति स्वर्गमुत्तमम् ।।"

 

मुक्तिक्षेत्रमाहात्म्यबाट उद्धृत यस श्लोकमा शालिग्रामशिलाको एक कोश दुरी वरपर कुनै किरा मर्यो भने पनि वैकुण्ठलोक प्राप्त गर्दछ । पशु, पंक्षी, वन्यजन्तु, वृक्ष, पत्थर र झार समेत कालीगण्डकीको जल स्पर्श मात्रले समेत स्वर्गलोक प्राप्त गर्दछन् भनेर बताइएको छ । 

"शालग्रामशिलारूपो तव गर्भगत: सदा ।

स्थास्यामि तव पुत्रत्वे भक्तानुग्रहकारणात् ।।"

वराहपुराणमा वर्णित यस श्लोकमा विष्णु भगवान् स्वयंले आफू गण्डकी पुत्रको रूपमा शालग्राम शिला भएर भक्तहरुको अनुग्रहका निम्ति गण्डकीको गर्भमा सदा रहनेछु भन्नुभएको छ । 

गुल्मी जिल्लामा जन्मिनुभएका संस्कृतविद्वद्विभूषण पण्डित श्री उमानाथ पन्थीले कालीगण्डकीकै महिमा वर्णन गरेर गण्डकीगौरव नामक संस्कृत काव्य समेत रचना गर्नुभएको छ । 

"तव गर्भसमुद्भवा: शिला भजता चक्रिसरूपताssप्यते । 

जनयित्रि न मेsत्र संशयस्तव योगादितरा सरिद्यथा ।। "

काव्यको उदाहरणस्वरूप उद्धृत उपर्युक्त श्लोकमा पण्डित उमानाथ पन्थीले हे गण्डकी श्रद्धापूर्वक नित्य तिम्रो गर्भबाट उत्पत्ति भएका शालिग्रामशिला पूजा गर्ने मानिसहरु अन्त्यमा भगवत्सारुप्यमुक्ति प्राप्त गर्दछन् यसमा कुनै संशय छैन भनेर गण्डकीको महिमा बताउनुभएको छ । 

त्यस्तै, भविष्योत्तर पुराणमा भगवान् श्रीकृष्ण र युधिष्ठिरको संवादमा गण्डकी माहात्म्य अन्तर्गत निम्नानुसार अनुष्टुप छन्दक‍ो ३२ श्लोकमा रहेको शालग्राम (शालिग्राम) स्तोत्र समेत लोक प्रसिद्ध रहेको छ । जसमा शालग्राम शिलाको रूप, लक्षण, प्रतीक चिन्ह, महत्व, विधि, निषेध आदि सबै कुराको निरुपण भगवान् श्रीकृष्ण स्वयंले गर्नुभएको छ  :-

अस्य श्रीशालग्रामस्तोत्रमन्त्रस्य श्रीभगवान् ऋषिः नारायणो देवता, अनुष्टुप् छन्दः श्रीशालग्रामस्तोत्रमन्त्रजपे विनियोगः 

युधिष्ठिर उवाच :-
श्रीदेवदेव देवेश देवतार्चनमुत्तमम् ।
तत्सर्वं श्रोतुमिच्छामि ब्रूहि मे पुरुषोत्तम ॥१॥

श्रीभगवानुवाच :-
गण्डक्यां चोत्तरे तीरे गिरिराजस्य दक्षिणे ।
दशयोजनविस्तीर्णा महाक्षेत्रवसुन्धरा ॥२॥

शालग्रामो भवेद्देवो देवी द्वारावती भवेत् ।

उभयोः सङ्गमो यत्र मुक्तिस्तत्र न संशयः ॥३॥
शालग्रामशिला यत्र यत्र द्वारावती शिला ।
उभयोः सङ्गमो यत्र मुक्तिस्तत्र न संशयः ॥४॥
आजन्मकृतपापानां प्रायश्चित्तं य इच्छति ।
शालग्रामशिलावारि पापहारि नमोऽस्तु ते ॥५॥

अकालमृत्युहरणं सर्वव्याधिविनाशनम् ।
विष्णोः पादोदकं पीत्वा शिरसा धारयाम्यहम् ॥६॥
शङ्खमध्ये स्थितं तोयं भ्रामितं केशवोपरि ।
अङ्गलग्नं मनुष्याणां ब्रह्महत्यादिकं दहेत् ॥७॥
स्नानोदकं पिवेन्नित्यं चक्राङ्कितशिलोद्भवम् ।
प्रक्षाल्य शुद्धं तत्तोयं ब्रह्महत्यां व्यपोहति ॥८॥
अग्निष्टोमसहस्राणि वाजपेयशतानि च ।
सम्यक् फलमवाप्नोति विष्णोर्नैवेद्यभक्षणात् ॥९॥

नैवेद्ययुक्तां तुलसीं च मिश्रितां विशेषतः पादजलेन विष्णोः ।

योऽश्नाति नित्यं पुरतो मुरारेः प्राप्नोति यज्ञायुतकोटिपुण्यम् ॥१०॥

खण्डिताः स्फुटिता भिन्ना वह्निदग्धास्तथैव च ।
शालग्रामशिला यत्र तत्र दोषो न विद्यते ॥११॥
न मन्त्रः पूजनं नैव न तीर्थं न च भावना ।
न स्तुतिर्नोपचारश्च शालग्रामशिलार्चने ॥१२॥
ब्रह्महत्यादिकं पापं मनोवाक्कायसम्भवम् ।
शीघ्रं नश्यति तत्सर्वं शालग्रामशिलार्चनात् ॥१३॥
नानावर्णमयं चैव नानाभोगेन वेष्टितम् ।
तथा वरप्रसादेन लक्ष्मीकान्तं वदाम्यहम् ॥१४॥
नारायणोद्भवो देवश्चक्रमध्ये च कर्मणा ।
तथा वरप्रसादेन लक्ष्मीकान्तं वदाम्यहम् ॥१५॥

कृष्णे शिलातले यत्र सूक्ष्मं चक्रं च दृश्यते ।
सौभाग्यं सन्ततिं धत्ते सर्व सौख्यं ददाति च ॥१६॥
वासुदेवस्य चिह्नानि दृष्ट्वा पापैः प्रमुच्यते ।
श्रीधरः सुकरे वामे हरिद्वर्णस्तु दृश्यते ॥१७॥
वराहरूपिणं देवं कूर्माङ्गैरपि चिह्नितम् ।
गोपदं तत्र दृश्येत वाराहं वामनं तथा ॥१८॥
पीतवर्णं तु देवानां रक्तवर्णं भयावहम् ।
नारसिंहो भवेद्देवो मोक्षदं च प्रकीर्तितम् ॥१९॥

शङ्खचक्रगदाकूर्माः शङ्खो यत्र प्रदृश्यते ।

शङ्खवर्णस्य देवानां वामे देवस्य लक्षणम् ॥२०॥

दामोदरं तथा स्थूलं मध्ये चक्रं प्रतिष्ठितम् ।
पूर्णद्वारेण सङ्कीर्णा पीतरेखा च दृश्यते ॥२१॥

छत्राकारे भवेद्राज्यं वर्तुले च महाश्रियः ।
चिपिटे च महादुःखं शूलाग्रे तु रणं ध्रुवम् ॥२२॥
ललाटे शेषभोगस्तु शिरोपरि सुकाञ्चनम् ।
चक्रकाञ्चनवर्णानां वामदेवस्य लक्षणम् ॥२३॥
वामपार्श्वे च वै चक्रे कृष्णवर्णस्तु पिङ्गलम् ।
लक्ष्मीनृसिंहदेवानां पृथग्वर्णस्तु दृश्यते ॥२४॥
लम्बोष्ठे च दरिद्रं स्यात्पिङ्गले हानिरेव च ।
लग्नचक्रे भवेद्याधिर्विदारे मरणं ध्रुवम् ॥२५॥
पादोदकं च निर्माल्यं मस्तके धारयेत्सदा ।
विष्णोर्द्दष्टं भक्षितव्यं तुलसीदलमिश्रितम् ॥२६॥

कल्पकोटिसहस्राणि वैकुण्ठे वसते सदा ।
शालग्रामशिलाबिन्दुर्हत्याकोटिविनाशनः ॥२७॥
तस्मात्सम्पूजयेद्ध्यात्वा पूजितं चापि सर्वदा ।
शालग्रामशिलास्तोत्रं यः पठेच्च द्विजोत्तमः ॥२८॥
स गच्छेत्परमं स्थानं यत्र लोकेश्वरो हरिः ।
सर्वपापविनिर्मुक्तो विष्णुलोकं स गच्छति ॥२९॥
दशावतारो देवानां पृथग्वर्णस्तु दृश्यते ।
ईप्सितं लभते राज्यं विष्णुपूजामनुक्रमात् ॥३०॥
कोट्यो हि ब्रह्महत्यानामगम्यागम्यकोटयः ।
ताः सर्वा नाशमायान्ति विष्णुनैवेद्यभक्षणात् ॥३१॥
विष्णोः पादोदकं पीत्वा कोटिजन्माघनाशनम् ।
तस्मादष्टगुणं पापं भूमौ बिन्दुनिपातनात् ॥३२॥

श्री भविष्योत्तरपुराणे श्रीकृष्णयुधिष्ठिरसंवादे गण्डकीमाहात्म्ये शालग्रामस्तोत्रम् सम्पूर्णम् ।।

यस्तो परमपवित्र गण्डकी क्षेत्रभित्र जन्मन वा बस्न पाउनु हाम्रो अहोभाग्य हो । यही पावन धरामा जन्मेर पनि कालीगण्डकीको महत्त्व बुझ्न नसकेका हामीहरू आफ्नो सुगन्ध पत्ता लगाउन नसकेर भौतारिने कस्तुरी जस्तै भएका छौँ । यिनको थोरै मात्र पनि महत्त्व बुझेर अनुशरण गरियो भने सर्वेश्वर भगवान् शालग्रामका कृपाले हाम्रो जीवन धन्य र मृत्यु सार्थक हुनेछ भन्ने ध्येय अनि रूरू हृषिकेश भगवानको प्रेरणाबाट सबै स्थानीयबासीको जनजिब्रोमा सजिलै भिज्न सकोस् भनी गुल्मीमै जन्मिएको 'रोइला' लोकभजनको भाकामा केही शब्दरूपी पुष्पमाला उनै माता कालीगण्डकीका चरणकमलमा सभक्ति अर्पण गर्दछु । शुभमस्तु 🙏 🕉️

कालीगण्डकी महिमा (र‍ोइला भजन)

मुक्तिनाथ देवघाट, हृषीकेश रुरु - 
नारायणको गालाबाट भयो यात्रा सुरु ।१। 
गण्डकीको महिमा -  छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा… छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा

हरिहर- रूरूक्षेत्र - मुक्तिक्षेत्र, जाउँला - 
कालीगंगा नुहाएर पवित्र भै आउँला ।२। 
गण्डकीको महिमा - 
छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…
छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…
छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

सूर्य चन्द्र ग्रहणमा कुरुक्षेत्र जस्ती, 

तिम्रो जलको कोशौँ सम्म पावन गाउँबस्ती ।४।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

कागवेनी, रुद्रवेणी त्रीवेणीधाम सुस्ता ।

श्राद्ध गर्दा तृप्त हुन्छन् एक्काइस पुस्ता ।५।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

जड भरतले यहीँबाट मोक्ष प्राप्त गरे । 

एकैपल्ट जस्ले न्वाए, भवसागर तरे ।६।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

श्रीहरिको पसिना भै - बग्दै आइन् काली । 

भक्तिभाव टक्राउछौँ - मनको बत्ती बाली ।७।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

देवघाट पाउमा छन्, शिरमा मुक्तिनाथ ।

कल् कल् बग्ने कालीगंगा, भुक्तिमुक्ति साथ ।८।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

देवदत्त, पराशर - वाल्मीकिको भूमि ।

ध्यान ज्ञानको सिद्धि दियौ - बग्दै घुमिघुमी ।९।

गण्डकीको महिमा - 

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

छैन केही सीमा - गण्डकीको महिमा…

 पूज्य डा. चक्रपाणि आचार्य गुरूको प्रेरणा एवं आचार्य विष्णु प्रसाद पोखरेल र आचार्य सन्तोष सुवेदीको सहयोगमा "गौरी आध्यात्मिक मासिक पत्रिका"मा प्रकाशित 

डा. चक्रपाणि आचार्य

आचार्य विष्णुप्रसाद पोखरेल

आचार्य सन्तोष सुवेदी

वि. सं. २०८२ जेष्ठ ८ गते, हर्मन कम्प्लेक्स 

ब्रह्माण्ड मेरो घर

ब्रह्माण्ड मेरो घर (शार्दूलवीक्रीडित छन्द)

सारा मानव बन्धु हुन् जगतका प्राणी सबै हुन् सखी ।
यो हावा अनि वृक्षपात लहरा संकीर्ण बन्दैन कि !
कालो धुल्मुल स्वार्थ छैन मनमा के जात वा के थर ।
यौटा योग्य सदस्य बन्न म सकूँ ब्रह्माण्ड  मेरो घर ।१।

खुम्चाई मन खुम्चिदैन अधुरो सीमा बनाए पनि ।
रोकी रोक्न सकिन्न बेग जसको पर्खाल लाए पनि ।।
हत्केला अनुहारको अघि लगी के सूर्य छेकिन्छ र ?
यस्ता अल्मल दृष्टिदोष नरहून् ब्रह्माण्ड मेरो घर ।२।

गर्दैनन् किन भेदभाव जलले हावा तथा मेघले ?
छर्छन् रश्मि समान विश्वभरमा ती चन्द्रमा सूर्यले ।।
मेरो सोँच खुला भयो यदि भने कोही हुँदैनन् पर ।
भित्री चक्षु खुलोस् सधै हृदयको ब्रह्माण्ड मेरो घर ।३।

साझा यी धरणी अनन्त यिनमा निर्जीव वा जीव छन् ।
साझा भौतिकतत्व जीवन दिने जो फेरि यैँ मिल्दछन् ।।
आत्मा यो परमात्ममा जब मिल्यो शालीन को हुन्न र ?
बाँचुञ्जेल लुछाचुँडी किन सधै? ब्रह्माण्ड मेरो घर ।४।

आस्थाका कणमा खिया यदि परे सन्ताप दिन्छन् यिनै ।
मान्छेको मन यो खुला जति रह्यो अट्छन् खुशी उत्ति नै।।
मायाको वशमा पर्‍यो मन भने संसार भो जर्जर ।
मायामाथि उठेर भन्न म सकूँ ब्रह्माण्ड मेरो घर ।५।

सेवा भाव रहून् सदैव मनमा प्राणान्त बन्दा पनि ।
स्वार्थी सोंच हटेर बन्छ भवमा समृद्ध यो जीवनी ।।
पक्कै मिल्छ खुशी हुँदैन जडमा - चैतन्यमा नै तर ।
मैले भेट्न सकूँ अनन्त सुखमा ब्रह्माण्ड मेरो घर ।६।

[रारा ताल मुगु, २०७३]

बुर्किनाफासोका सैन्य राष्ट्रपती इब्राहिम ट्राओरेको प्रख्यात मन्तव्य

 BBC, CNN, France24 म तिमिहरुलाई हेरिरहेको छु। म तिमिहरुको सबै झुटहरु बताईरहेको छु। म ईब्राईहिम ट्राओरे, र म आज तिमिहरुको नकाव उतार्न लागिरहेको छु। 

हो, तिमिहरुले ठिक सुन्यौ। म त्यही मान्छे हुँ जसलाई तिमिहरुले एउटा खुंखार सैन्य सिकारी नेता भन्यौ। जसलाई तिमिले खतरनाक तानाशाहका रुपमा ब्राण्डिङ गर्‍यौ। जसलाई तिमिहरुले  पश्चिमा जगतको बिरोधी शासकका रुपमा उभ्यायौ। 

म आज सत्य सुनाउन चाहन्छु, र यो पटक तिमिहरुले माईक बन्द गर्न सक्दैनौ। यो पटक तिमिहरुले क्यामेरा हटाउन सक्दैनौ। यो पटक तिमिहरुका सम्पादकले यो भासन काट्न सक्दैनन्।

किनभने अब त्यो संसार रहेन, जसमा तिमिहरुको एकाधिकार थियो। अब करोडौँ मानिसहरुले यो आवाज सुन्नेछन्। तिमिहरुको सम्पादनबाट गुज्रिएर होईन, तिमिहरुको झुटमा बेरिएर होइन, तिमिहरुको फोहरमा लत्पतिएर होईन। म ३४ बर्षको भएँ। मैले मेरो जिवनको हरेक दिन तिमिहरुको झुटमा बिताएको छु। बाल्यकालमा टिभिमा अफ्रिका देख्थेँ। सँधै त्यही तस्विरहरु : झिंगाले घेरिएका बच्चाहरु, खडेरिग्रस्त जमिन, हतियार, युद्ध, भोकमरी, मृत्यू। यहि अफ्रिका हो भनियो र त्यसैलाई बिस्वास गरेर बसियो। हामी लज्जित थियौँ आफैसंग, हामी आफ्नै भुमिप्रती लज्जित थियौँ, हामी आफ्नै नागरिक प्रती लज्जित थियौँ। तर म जब हुर्किएँ, पढेँ, रिसर्च गरेँ र प्रश्नहरु गर्न थालेँ तब मैले बुझेँ तिमिहरुले देखाएको अफ्रिका सत्य थिएन, तिमिहरुले कथा बनाएर सुनाएको कुरा झुट थियो। बर्षौँसम्म तिमिहरुले आफ्नै स्क्रीप्ट बनाएर अफ्रिकालाई कुरुप देखायौ। हरेक समय उहीँ र उस्तै कथा सुनायौ, देखायौ। तिम्रो अफ्रिकाको शब्दकोषमा कुनै आशा छैन, कुनै बिकास छैन, कुनै प्रगती छैन, कुनै बिद्रोह छैन, कुनै नैतिकता छैन र गर्वको ईतिहास छैन न त कुनै बिजयको ईतिहास नै। त्यसैले म सोध्न चाहन्छु, न्युयोर्क टाईम्स, वाशिङ्टन पोस्ट, गार्जियन तिमिहरुले कहिल्यै अफ्रिकाको सफलतालाई आफ्नो हेडलाईन बनायौ? अफ्रिकाको प्रविधिका बारे कति पटक लेख्यौ? ईथियोपियाको रिफरेस्टेशनका बारे कति पटक देखायौ?

यो शक्तिशाली भासण हो अफ्रिकी मुलुक बुर्किना फासोका सैन्य राष्ट्रपती इब्राहिम ट्राओरेको । उनलाई यतिखेर सिंगो अफ्रिकी महादिपका लागि उदियमान लिडरका रुपमा चित्रीत गर्ने गरिएको छ भने पश्चिमी बिश्वले उनलाई सबैभन्दा ठूलो खतरा मानिरहेको छ। 

बुर्किना फासो सन १८९६ बाट सन् १९६० सम्म फ्रान्सको उपनिबेश रह्यो। सन् १९६० मा औपचारिकता स्वतन्त्रता प्राप्त गरे पनि फ्रान्सले आफ्नो हस्तक्षेप कहिल्यै हटाएन। देशको अर्थतन्त्र , प्राकृतिक सम्पदा, राजनिती र सुरक्षा जस्ता बिषयमा फ्रान्सले सँधै निर्णायक भुमिका खेलिरह्यो। बुर्किना फासो सुनका लागि प्रसिद्ध छ तर देशका सुनखानिहरुमा फ्रान्सको मनोमानी चल्थ्यो। सुन उत्खनन् गर्ने, प्रशोधन गर्ने र अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा लैजाने काम फ्रान्सेली कम्पनिहरुको थियो। बुर्किजहरु सस्तो मजदुर बाहेक अरु हैसियतमा थिएनन्। फ्रान्सले आफ्नो अनुकुलको सत्ता निर्माण गर्थ्यो। सुरक्षाका नाममा आफ्ना सैनिकहरु तैनाथ गर्थ्यो। जसले गर्दा स्वतन्त्रताको लामो समयसम्म पनि राज्यमा चरम गरिबी, भ्रष्टाचार, अन्याय, भोकमरी र राजनैतिक अस्थिरताको अबिराम दुस्चक्रमा फसिरहेको बुर्किना फासोको यो अवस्था सँधै टिकिरहन सम्भव थिएन। सन् २०१० तिर जनताहरु संगठित हुँदै यी सारा बेथितिका बिरुद्ध आन्दोलित हुन थाले। जसले गर्दा राजनैतिक अस्थिरता थप चुलियो। त्यही अस्थिरता निरन्तर चलिरहँदा सन् २०२२ जनवरिमा सेनाले सत्ता हातमा लियो। तर नयाँ सैन्य शासकले पनि देशको अवस्थामा आवस्यक परिवर्तन गर्न सकेनन् र सेनाभित्रै असन्तुष्टि बढ्दै गयो। फलस्वरूप फेरि सन् २०२२ को सेप्टेम्बरमा अर्को सैन्य कु भयो र यो पटक भने सैन्य क्याप्टेन इब्राहिम ट्राओरेलाई देशको नेतृत्व गर्ने जिम्मा दिईयो। यहि बिन्दुबाट बुर्किना फासोको नयाँ ईतिहास प्रारम्भ भयो।

नेतृत्व सम्हालेपछी ट्राओरेले लगातार देशका लागि आवस्यक कदम चाल्न थाले। बिश्वलाई नै तरंगित बनाउने उनको सबैभन्दा महत्वपुर्ण निर्णय थियो फ्रान्ससंगको रक्षा सम्झौता खारेज गर्ने। यहि सम्झौताका आधारमा फ्रान्सले दशकौँदेखी अप्रत्यक्ष उपनिबेश चलाईरहेको थियो। सन् २०२३ जनवरिमा यो निर्णय गर्दै उनले फ्रान्सेली सेनालाई १ महिनाभित्र देश छोडेर जान अल्टिमेटम दिए। उनको दृढताका सामु फ्रान्सको केही लागेन र उसले आफ्ना सेना फिर्ता लियो। त्यस संगै उनले चीन, रुस, टर्की जस्ता देशहरुसंग नवीन सम्झौता गर्दै सैन्य सहायता लिए, आफ्ना सेनालाई सैन्य तालिम दिलाए, हतियार ब्यबस्थापन गरे। राजनैतिक स्वतन्त्रताका लागि आत्मनिर्भर अर्थतन्त्र जरुरी हुन्छ भन्ने बुझेका ट्राओरेले देशका सुन उद्योगहरुमा देशको नियन्त्रण रहने कदमहरु उठाए। आफैले सुन उद्योगहरु संचालन गर्ने र निर्यात गर्ने बन्दोबस्त गरे। बिदेशी कम्पनिहरुको खानी अनुमती रद्ध गरे। अघिल्लो बर्षको अगष्टमा अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (IMF) ले गरेको ऋण सहायताको प्रस्तावलाई अस्विकार गरिदिए। जसले आफ्नो देशलाई बाह्य शक्तिहरुको आर्थिक जालो (Economic Trap) बाट बचाउने अभियानको शुरुवात गर्‍यो। उनले खाद्य संकटबाट बाहिर आउन निशुल्क कृषि उपकरण बितरण, उर्जा संकट टार्न चिनको सहयोगमा सौर्य उर्जा केन्द्र, रुसको सहयोगमा आणविक उर्जा केन्द्रको स्थापना  गर्ने सम्झौता गरे।

इब्राहिम ट्राउरे मुख्य रुपमा पुँजिवादी र औपनिबेसिक विश्वका बिरुद्धमा छन्। यहाँ प्रस्तुत उनको भासन अफ्रिकी मुलुकहरुमा भईरहेको प्राकृतिक स्रोतहरुको शोषण तथा नव उपनिवेशका बिरुद्ध लक्ष्यित छ। उन्को यो अभिब्यक्ती केवल राजनैतिक भासन मात्र नभएर अफ्रिकी मुलुकहरुको साझा पीडा, आक्रोस, आशा तथा अपमानहरु बिरुद्धको प्रतीक हो। पश्चिमी संचार माध्यमहरुले अफ्रिकाका बिरुद्ध अपमान पुर्ण तस्विर निर्माण गरेको, समाचारहरु तोड्मोड गरेर प्रस्तुत गरेको आरोप लगाएका छन्।

ती तिनै संचार माध्यम हुन् जसले बिश्वलाई अफ्रिकी मुलुकहरुको यस्तो तस्विर देखाए जहाँ रुग्न र फोहरी शरीर भएका केटाकेटी, नाङ्गै भुतुङ्गै देखिने गरिब मानिसहरु, भोकमरी ग्रस्त मगन्तेहरु, एक छाक खानका लागि हतियार बोकेका बालबालिकाहरु, खडेरिग्रस्त सुक्खा र फुस्रा पाखाहरु मात्र छन्। हर कोहि सामान्य मान्छेले अफ्रिका भन्ना साथ हाम्रो दिमागमा आउने तस्विर यहि नै होला सायद। 

ट्राओरे सोध्छन्, "यति धनी अफ्रिकालाई कसरी गरिव बनाएर राखियो?"

अफ्रिका त्यो ठाउँ हो जहाँबाट बिश्वको ७० प्रतिशत कोवाल्ट  आउँछ। कोवाल्ट त्यो चिज हो जसको अभावमा हाम्रा कुनै पनि बिद्युतिय सामान (मोबाईल, ल्यापटप, बिजुलिबाट चल्ने गाडी) हरु बन्दैनन्। तर बिडम्बना कोवाल्ट उत्खनन् गर्ने मजदुरहरु एउटा मोबाईल खरिद गर्न सक्दैनन्। बिश्वको ९० प्रतिशत प्लाटिनम दक्षिण अफ्रिकाबाट आउँछ तर त्यहाँको मानिसहरु बेरोजगारिको सिकार छन्। बिश्वको ३० प्रतिशत सुन अफ्रीकी महादिपबाट आउँछ तर संसारलाई सुन दिने त्यो महादिप गरिबिको चपेटामा छ। संसारमा सर्वाधिक महंगो हिराको कुल खपतको ६५ प्रतिशत अफ्रिकी मुलुकहरुबाट आउँछ तर त्यहाँका मजदुरहरु दैनिक १ डलर पाउन संघर्षरत छन्। संसारका ठुला शहरहरु उज्यालो बनाउने बिजुली उत्पादनमा प्रयोग हुने युरेनियमको ३५ प्रतिशत हिस्सा अफ्रिकी मुलुकबाट आउँछ तर त्यहि अफ्रिका अँध्यारो छ।

यसरी अफ्रिकालाई सँधै पश्चिमी बिश्वको आँखाबाट हेर्दा देखिने जुन दृष्य थियो त्यो दृष्य ट्राओरेको राष्ट्रबादी कदमहरुले क्रमशः भत्काउन थालेको छ। अफ्रिका त्यो महादिप हो जो सबैभन्दा सम्पन्न बन्ने हैसियत राख्दछ तर उपनिबेशबादले आजसम्म सबैभन्दा पिछडिएका मानिसहरु बस्ने थलो बनाईदियो।

ट्राओरेको उदय भएको केवल ३ बर्ष हुन लाग्यो। उनले सिंगो अफ्रिका महादिपलाई नयाँ क्षितिज देखाईरहेका छन्। नेतृत्वमा तागत भए समय धेरै नलाग्दो रहेछ। तर डर यो छ कि ट्राओरे अर्को  क्रीस हनि नबनुन्।

समर्थकहरुले Che Guevara of South Africa उपनाम दिईएको इब्राहिमलाई राष्ट्रवादी सलाम।

सन्दर्भ सामग्रीहरु : बिश्वघट्ना, विकिपिडिया, ChatGpt

अकण्टक भावना (शिखरिणी छन्द)

झुलेका बाला झैँ लहलह खुला केश शिरको 

गुलाफी ज्योत्स्नामा नभ घनघटा लेक तिरको ।

हर्‍यो निद्रा मेरो चयन मनको शान्ति सजिलै 

कहाँ भेट्ने होला मन भ्रमित भो आज अति नै ।।१

म तड्पेँ त्यो तिम्रो खबर जब मिल्दैन छिनमा 

डुबायौ प्यारीले अतुल गहिरो प्रेम ऋणमा ।

यसै सोच्तासोच्तै टिलपिल भई बग्छ नयन 

म मात्रै भड्केँ या विचलित तिमी छौ अब भन ।।२

अहा अङ्गालोमा अनवरत आलिङ्गन गरी

लजाएकी हल्का सलल सरिताकी जलपरी ।

फिता भै झोलाको सहज तनमा टाँसिन सकूँ

तिमी हिँड्दा तिम्रै पदयुगलको चाल म बनूँ ।।३

तिमी प्रज्ञा आभा सुललित कला ए सहचरी 

धुरी खम्बे माया ढलमल नहोस् जीवनभरी ।।

तिमी हौ धर्तीमा प्रणय रसकी चारु सुमना  

तिमी नै हौ मेरी मधुर लयकी काव्य रचना ।।४

तिमी हाँस्ता मात्रै झलमल हुने सूर्य किरण 

तिमी रुन्छ्यौ जैले जल बनिदिनन् बादल कण ।।

लिई बास्ना तिम्रै मगमग भए पुष्पतरु ती 

खुशी साट्यौ क्यारे पुलकित हुँदी हेर प्रकृति ।।५

तिमी आत्मा मेरो तनमन र यो जीवन तिमी 

हराएँ आफैमा मृदुलमय आफ्नोपन तिमी ।।

दियौ ऊर्जा रातो रगत सरि बग्दैछ धमनी 

दगुर्छन् छातीमा लहर प्रियका स्पन्दन बनी।।६

तिमी सायंसन्ध्या समचर सधै शान्त प्रहर 

तिमीमै गाभिन्छन् चपल मनका तिव्र रहर ।।

म थोपा मात्रै हो अखिल जलकी सागर तिमी 

भएँ सारै अल्छी भर न मनमा जाँगर तिमी ।।७

तिमी साथी मेरी प्रणय रथकी सारथि तिमी 

तिमी पूजा मेरी शुभ समयकी आरति तिमी ।।

तिमी काया सिंगो छवि म अधुरो हुन्छु कि कतै 

तिमी माया मीठो मधुररमणी मोज छ सधै ।।८

[ प्यारीलाई दाम्पत्य वर्षगाँठको अनन्त शुभकामना सहित 😍 ]

छन्द कविता : प्रेम

(छन्द : शार्दूलवीक्रीडित)

आँखा बन्द हुँदा तिमी हृदयमा आँखा उघार्दा तिमी ।

द्रष्टा दृष्टि र दृश्यमा अघि थियौ छौ चेतनामा तिमी ।।

छाती भेदन गर्न उद्यत सधै छन् यादका बाण ती  ।

चोखो चाह अमोघ भित्र मनको पीडा कतै छट्पटी ।। 

वासन्ती अनुराग राग लहरा बढ्दैछ बढ्दैछ झैँ ।

बेहोसी पनि हैन लाज नखरा के के हुने हो अझै ।।

तातो चुम्बित सास धड्कनसँगै थिच्दो छ मानौँ भव ।

मायाप्रेम अचम्मको चिज बडो के गर्व के गौरव ।।

पूजा गर्न बसेँ भने प्रणयकी आराध्य देवी बन ।

बिर्सूँ भन्छु सकिन्न हे प्रियतमा यो प्रेम कस्तो भन ।।

मीठा याद र कल्पना रस उसै उम्लेर आए ममा ।

तिम्रो कोकिलकण्ठको स्वर टिपी हालौँ कि यो छन्दमा ।।

बिस्तारै म फकाउँला मनमनै हाँस्दै रिसाऊ तिमी ।

चोखो प्रेम छँदैछ भित्र मनमा, घुर्की मिसाऊ तिमी ।।

चर्को बोल कुरै नखोल कहिले झर्केर आफैसित ।

"कालीको अवतारमा प्रिय सखी" प्रेमास्त्रले शोभित ।।

*****

घुम्तीबाट पछाडि हेर्छु जहिले बाटो कमै लाग्दछ ।

हाम्रो लक्ष नियाल्न खोज्छु नजिकै झन् दूर त्यो भाग्दछ ।।

मेरो युद्ध अनन्त मैसँग न हो - बन्नू तिमी सारथि ।

भावावेश हुँदैन जीवन सधै संघर्ष हुन्छन् कति ।।

*****

सानो प्यार प्रसूनतुल्य कलिलो फक्रन्छ कुन् शक्तिले ??

भै दृष्टान्त बुझाउँला जगतमा यैं प्रेमको भक्तिले ।।

भित्री चुल्बुल चाहना हृदयका अव्यक्त राखे पनि ।

क्यै भावार्थ बुझेँ भने सहचरी पूरा गरौँला म नि ।।

*****

(शार्दूलवीक्रीडित छन्द)

[ २०७६/०१/२८, नेपालगन्ज - बाँके ]

मेरो शैक्षिक यात्राको एक अविस्मरणीय अध्याय : विकासचन्द्र खरेल

शैक्षिक सेवाको एउटा लामो अध्याय टुंगिदै गर्दा मनमा अनेक भावनाहरु उर्लिरहेछन - गर्व, नम्रता, आत्मसन्तोष र गहिरो कृतज्ञता। 

वि.सं. २०५७ सालमा मैले श्री सरस्वती मावि, लिम्घाबाट स्वेच्छाले सरुवा भएर श्रृङ्गा जनता माध्यमिक विद्यालय, छत्रकोट ४, गुल्मीमा विज्ञान विषयको अस्थायी शिक्षकको रुपमा प्रवेश गरेको दिन आज पनि मेरो मानसपटलमा ताजै छ। त्यो दिनदेखि र २०७२ साल वैशाखदेखि हालसम्म प्रधानाध्यापकको जिम्मेवारी समेत सम्हाल्दै यस संस्थाको उन्नयन र शैक्षिक गुणस्तर अभिवृद्धिका लागि मैले सक्दो प्रयास गरें। आज म यो पत्रमार्फत मेरो बिदाइको घडीमा केही शब्दहरु लेख्दैछु—शुभेच्छा, कृतज्ञता र सम्झनाका स्वरुपमा।

शिक्षण र नेतृत्वको समर्पित यात्रा

शिक्षकको भूमिकाबाट सुरु भएको मेरो यात्राले मलाई विद्यालय प्रशासनको गह्रौं जिम्मेवारीसम्म पुर्‍यायो। २०६० सालमा स्थायी शिक्षकको रुपमा नियुक्त भएपछिको समयमा मैले विद्यालयको पाठ्यक्रम, पठनपाठन, अनुशासन र विद्या‌र्थीको समग्र विकासमा ध्यान केन्द्रित गरे। शिक्षण मात्र होइन, विद्यार्थी, अभिभावक र स्थानीय सरोकारवालाबीचको सम्बन्ध प्रगाढ बनाउने प्रयास पनि सँगसँगै चल्यो।

२०७२ साल वैशाखदेखि प्रधानाध्यापकको जिम्मेवारी सम्हालेपछि मैले विद्यालयको भौतिक पूर्वाधारदेखि लिएर शैक्षिक वातावरणसम्मलाई सुधार गर्ने योजनासाथ अगाडि बढें। कक्षा कोठा, पुस्तकालय, प्रयोगशाला, खेलमैदान, शौचालयलगायतका पूर्वाधारमा सुधार ल्याउँदै समावेशी र समसामयिक शिक्षाको अभ्यास गर्न निरन्तर लागिरहें। शिक्षण सिकाइमा नवप्रवर्तन, शिक्षक तालिम, अन्तरक्रिया, योजना निर्माण र मूल्याङ्कनका प्रणालीहरु कार्यान्वयन गर्न सकेकोमा गर्व लागेको छ।

सधैंको साथ, सहयोग र सद्भाव

यो सम्पूर्ण यात्रामा मैले कहिल्यै आफू एक्लो महसुस गर्नुपरेन। विद्यालय व्यवस्थापन समिति, शिक्षक अभिभावक संघ, स्थानीय तह, राजनीतिक नेतृत्व, पत्रकार, समाजसेवी, अभिभावक, विद्यार्थी र सम्पूर्ण शिक्षक तथा कर्मचारीहरुको निरन्तर साथ, सहयोग र सद्भावले मलाई अघि बढ्न साहस, प्रेरणा र आत्मबल प्रदान गर्‍यो।

विशेष गरी पछिल्लो समय विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष श्री रामचन्द्र कंडेलज्यू र उहाँको टोलीप्रति म हार्दिक आभार व्यक्त गर्न चाहन्छु। उहाँको दूरदर्शिता, शिक्षाप्रतिको अटल निष्ठा, र कार्यान्वयन क्षमताले श्रृङ्गा जनता मा वि लाई फरक पहिचान र उदाहरणीय शैक्षिक केन्द्र बनाउने दिशामा ठोस पाइला चाल्न सहयोग पुगेको छ। विद्यालयको शैक्षिक गुणस्तर, विद्यार्थीको नियमित उपस्थिति, एसईई नतिजा, भौतिक पूर्वाधार र सामाजिक सहभागिता जस्ता पक्षमा देखिएको प्रगतिको श्रेय उहाँको नेतृत्व र समर्पित टीमलाई जान्छ।

नयाँ यात्राको प्रारम्भ

छत्रकोट गाउँपालिकाको निर्णयअनुसार म हिजो आदर्श माध्यमिक विद्यालय, दिगाममा सरुवा भई हाजिर भइसकेको छु। यो निर्णय मैले बाध्यतमक रुपमा आत्मसात गर्दै, नयाँ परिवेशमा पनि पूर्ववत् निष्ठा र समर्पणका साथ काम गर्ने अठोट लिएको छु। सरुवा एउटा प्रक्रिया हो—व्यक्तिगतभन्दा बढी संस्थागत हितका लागि गरिएको व्यवस्था। तर श्रृङ्गा जनता मा वि मा बिताएका यी करिब २५ वर्ष मेरा जीवनका अमूल्य अनुभव, शैक्षिक साधना र मानवीय सम्बन्धहरुको गाथा हुन्।

शिक्षक हुनु केवल एउटा पेसा होइन, यो त समाज परिवर्तनको मेरुदण्ड हो। र, म गौरवका साथ भन्न चाहन्छु—श्रृङ्गा जनता मा वि मा बिताएको मेरो शिक्षकीय जीवन पूर्ण रूपमा उद्देश्यपरक, सृजनात्मक र प्रेरणादायी रह्यो। मैले यहाँबाट केवल ज्ञान बाँडेँन, मैले आफैँ पनि असीम माया, आदर र जीवनोपयोगी अनुभवहरू पाएँ।

बिदाइ होइन, नयाँ सम्बन्धको सुरुवात

आजको यो सन्देश बिदाइ मात्र होइन, यो सम्बन्धको निरन्तरताको प्रतीक पनि हो। म जहाँ भए पनि श्रृङ्गा जनता मा वि का प्रत्येक व्यक्तिसँग मेरो आत्मीयता, स्नेह र सधैंको सद्भाव रहनेछ। विद्यालयको सफलतामा योगदान दिने सबैलाई फेरि एकपटक हृदयदेखि धन्यवाद दिन चाहन्छु—विशेषत: अभिभावकहरूप्रति जसको विश्वास र सहभागिताले हाम्रा सबै प्रयासहरू सफल बनाइरहे।

म मेरो उत्तराधिकारी नेतृत्व र शिक्षक साथीहरूलाई पनि शुभकामना दिन चाहन्छु कि उनीहरूले विद्यालयलाई अझ प्रगतिशील र आदर्श शिक्षालयको रुपमा उभ्याउनेछन्।

अन्त्यमा, श्रृङ्गा जनता मा वि मेरो कर्मभूमि मात्र होइन, मेरो आत्मीयताको केन्द्र रह्यो। यहाँका स्मृतिहरू सधैं मेरो मनमा ताजै रहनेछन्। शिक्षासेवीको हैसियतमा म सधैं शिक्षा क्षेत्रमै सक्रिय रहनेछु—जहाँ भए पनि । सकेसम्म सहृदयता, निष्ठा र इमानदारीका साथ काम गर्न प्रयास गरेँ। मबाट अनावश्यक त्रुटि, कमी कमजोरी भएको भए त्यसप्रति क्षमा याचना गर्दै, आगामी दिनहरूमा पनि यहाँका सबैका शुभेच्छा प्राप्त गर्ने अपेक्षासहित यो सन्देशलाई पूर्णता दिन चाहन्छु।

शुभकामना ! जय श्रृङ्गा जनता मा. वि., जय आदर्श मा. वि., जय नेपाल !

– विकाश चन्द्र खरेल

पूर्व प्रधानाध्यापक,

श्री श्रृङ्गा जनता मा वि, छत्रकोट-४, गुल्मी

हाल: श्री आदर्श मा वि, दिगाम

वि. सं. २०८२ जेठ ३१ शनिबार 

अमेरिकाले फर्काईदिएपछि सुवास शर्माको लेख: रित्तो बोरामा च्यातिएको सपना

म फर्किएको मान्छे

त्रिभुवन विमानस्थलको ढोका खोलिँदा एकछिन रोकिएँ। म नेपाल फर्किएको थिएँ। धेरै वर्षको संघर्षपछि, असफलतासँग चुरो स्वीकारेर, लाज र मौनता बोकेर म मातृभूमिमा टेक्दै थिएँ। मानिसहरूले मलाई हेरे, एकछिन अचम्म माने, अनि फेरि आफ्नो बाटो लागे। कसैले चिनेन।

तर म आफैंलाई चिनिरहेको थिएँ -म अमेरिका पुगेको थिएँ। म संघर्षमा हारेको थिएँ। म जिउँदै विफलताको घोषणा पत्र बनेर फर्किएको थिएँ।

मेरो साथमा थियो एक थान पुरानो बोरा, जसमा केही लुगा थिए, पुराना कागजपत्र, अनि सायद बाँकी रहेको एउटा विश्वास, जसले मलाई अबसम्म बचाइराखेको थियो।

मैले किन अमेरिका रोजेँ?

म धेरैजस्तो नेपाली युवाहरू जस्तै थिएँ। देशभित्रको असह्य बेरोजगारी, सस्तो श्रमको उपेक्षा, र समाजको अन्तहीन खुट्टा तान्ने प्रवृत्तिले थकित। 

म पटक-पटक असफल भएँ। मिडियाबाट पाईला अगाडी बढाउन खोजे, सफल हुन सकिन, राजनीति गरे, राजनीति मिलेन। स्रोत-साधन थिएन। समाजमा हरेक दिन मलाई सम्झाइन्थ्यो कि म नालायक हुँ। "विदेश गइस् भने बल्ल केहि हुन्छ" भन्ने कर्णप्रिय भ्रमहरू घरीघरी मेरो कानमा गुञ्जिन्थे।

मैले अमेरिका छानें। त्यो मेरो विकल्प थिएन, त्यो मेरो अन्तिम प्रयास थियो। वैधानिक बाटो थिएन, तर जिन्दगी बचाउने प्रयत्न थियो। म मर्न चाहँदैनथेँ। म बाँच्न चाहन्थेँ। आफूलाई केही साबित गर्न चाहन्थेँ।

यात्रा: आँधीभन्दा तिव्र र थकित

जंगल, सर्प, नदी, तस्कर, धोका, भोक, ज्वरो -सबै पसे मेरो बाटोमा। मैले ती सबै सहेर अमेरिका छुँदै गर्दा एकछिन त रुने मन भयो। लाग्यो, म अब फेरि जन्मिएँ। तर त्यो आशा धेरै टिकेन।

अमेरिकामा मैले आफूसंगै सयौं नेपाली भेटेँ। कोही भर्खर आएका, कोही अगाडी नै जेलमा परेका, कोही शरण पाएर बाहिर निस्कने दिन कुरेका। सबैका कथा उस्तै थिए -घर समाजमा बेरोजगारीले भोगेको तिरस्कार, देशमा कुनै सम्भावना नदेखेर छोडेको जन्मभूमि, अनि एउटै लक्ष्य: बाँच्ने। 

नियति मेरो पक्षमा थिएन। कागज थिएन। कानूनले मलाई अयोग्य ठहर्यायो। महिनौं हिरासतमा परेँ। अनि एक बिहान, एउटै कागज थमाइयो - "तिमी नेपाल फर्क। तिमी यो देशका हैनौ।"

फर्किनुको पीडा

न्युयोर्क सहरबाट एअर ईन्डियाको जहाज चढेर जब नेपाल फर्किदै थिएँ,अझ भनौं फर्काईदै थिए,  मेरो हरेक अंग लाजले पोलिरहेको थियो। मलाई लाग्यो, म हारेँ। मसँग न पैसा थियो, न ओज, न गौरव। म खाली थिएँ, रित्तो। त्यो रित्तोपन केवल बोरामा होइन, मनमा थियो।

पूर्वको सूर्य पश्चिमको पहाडमा अस्ताईसकेको बेला नेपाल उत्रिए, कसैले स्वागत गरेन। बरु मिडियाले अनुहार देखाएर खबर बनायो - "गैरकानुनी रूपमा अमेरिका पुगेका युवाहरू फर्किए।" सामाजिक सञ्जालमा खिसीट्युरीको सगरमाथा खडा गरियो। " अमेरिका पुगेकाहरु बोरा बोकेर फर्किए, "डलर काड्न गएकाहरूको यस्तो हालत!" - भन्ने व्यंग्यहरू झन् मनमा चिर्छ ।

तर यो कसैले बुझेन कि म हाँस्न होइन, बाँच्न अमेरिका गएको थिएँ। न मलाई महल चाहिएको थियो, न गाडी। मलाई मेरो आत्मसम्मान चाहिएको थियो।

समाजको निर्ममता

फर्किएपछि देखेँ - समाज अझै उस्तै छ। खुट्टा तान्ने, असफलतामा रमाउने, र अरूको पीडामा हाँस्ने। कोही सोध्थे, "अनि के ल्यायौ?" -जस्तो म किनमेल गर्न गएको थिएँ। कोही हाँस्थे, "नत्र किन फर्किन्थ्यौ त!"

साथीहरू टाढा भए। आफन्तहरू मौन भए। म तिनका लागि गर्व होइन, चेतावनी बनेँ - "यस्तै हुन्छ रे विदेश जाँदा!"

तर कसैले मेरो प्रयास देखेन। मेरो पीडा बुझेन। म मर्न नचाहेर हिँडेको यात्रालाई, जीवनको हारको सन्देश बनाइयो।

मेरो सपना, मेरो भविष्य :

म अमेरिका पैसाका लागि गएको थिइनँ। मलाई सुनका चुरा किनिदिनु थिएन, न त दिदी: बहिनीको बिहे गर्न। म आफैँको जिन्दगीको अर्थ खोज्न हिँडेको थिएँ। देशमा म जस्तो लाखौँ युवा छन् - जसले सपना देख्छन्, तर अवसर पाउँदैनन्। जसको ज्ञान, ऊर्जा र इमानदारी देशले चिन्दैन।

म अमेरिका जान चाहन्थेँ किनभने यहाँ मेरो भविष्यमा गारो लागेको थियो। यहाँ मलाई मेरो क्षमता अनुसार उठ्न दिइएन। यहाँ जब म केही गर्न खोजेँ, समाजले मलाई तानेर तल ल्यायो। मेरो सफलता कसैलाई मन परेको थिएन।

यहाँ 'ऊ माथि उठ्ला कि?' भन्ने डरले मान्छेले सघाउँदैन। यहाँ साथीहरू आफैँ दु:खी हुन्छन् जब तिमी खुसी हुन खोज्छौ। मलाई यस्तो देशले गिज्याएको थियो, अनि त म गएको थिएँ।

फेरि सुरु गर्न सजिलो हुँदैन:

आज म नेपालमै छु। खाली हात फर्किए पनि मन खाली छैन। म बुझ्दछु -जिन्दगी हार जितको खेल मात्र होइन, अर्थको खोज पनि हो। म अब फेरि केही सुरु गर्न चाहन्छु। सायद सानो व्यापार, सायद आफ्नै खेत।

तर हरेक बिहान मलाई लाग्छ -म अपराधी हुँ जस्तो व्यवहार गरिन्छ। के म साँचै दोषी हुँ? के म प्रयास गर्नु अपराध हो? के देश छोड्नु देशद्रोह हो?

यो देशको नीति कमजोर छ। विदेशिने युवालाई न रोक्ने उपाय छ, न फर्किएपछि समेट्ने योजना। न सरकार बोल्छ, न समाज बुझ्छ। हामी 'विदेश गएको=सफल' भन्ने भ्रममा छौँ। र 'फर्किएको=असफल' भन्ने झुटो परिभाषालाई गहिर्याइरहेका छौँ।

मेरो विन्ति:

तपाईंहरूसँग एउटै अनुरोध छ - फिर्ता आएका हरेक युवालाई सम्झनुहोस्, उनीहरूले प्रयास गरेका थिए। उनीहरू हार्न चाहँदैनथे। उनीहरू हाँस्न चाहन्थे, आफैँलाई केही साबित गर्न चाहन्थे।

तर जीवन सधैँ जसले योजना गर्छ, उसकै पक्षमा हुँदैन। कहिलेकाहीँ बाटोमा आँधी आउँछ। सपना च्यातिन्छ। रित्तो बोरा बोक्नुको अर्थ प्रयासको शेष हो। त्यही बाँकी सपनाबाट हामी फेरि सुरु गर्न चाहन्छौँ।

अन्तिम शब्द:

म अमेरिका गएँ। फर्किएँ। विफल भएँ। तर म अझै बाँचेको छु। अझै सपनाहरू बाँकी छन्। समाजले ठानिरहेको छ, म सकिँएँ। तर म भित्र एउटा झिल्को बलिरहेको छ - जुन अब आफ्नो देशमै केही गर्नेछ।

रित्तो बोरा, च्यातिएको सपना र गिज्याउने समाजका बीच म अब पनि उभिएको छु। कमजोर, लाजले भरिएको, तर इमानदार र जिन्दगीप्रति अझै आशावादी।

कृपया, मलाई अपराधी नबनाऊ। म देश छोडेर गएको थिएँ, तर देशको माया कहिल्यै छोडेको थिइनँ। अब म यहीं छु -फेरि एउटा सपना बोकेर।

यसपालि, कानुनी, इमानदार, र पूर्ण नेपाली भएर ।

वि. सं. २०८२ जेठ, दाङका युवा सुवास शर्माको वालबाट 

रोईला भजन : कोही नि छैनन् मेरा, राम जति पियारा

राम जति पियारा…२ कोही नि छैनन् मेरा राम जति पियारा…

राम जति पियारा…२ कोही नि छैनन् मेरा राम जति पियारा…

पर, व्यूह, विभव छन् अर्चा - अन्तर्यामी ~ श्रीहरिका पाँचै स्वरुप अब बुझौं हामी ।।१।।

प्रभुको नाम, प्रभुको रुप, लीला अनि धाम ~ साक्षात् राम भन्दा ठूलो रैछ रामको नाम ।।२।।

चैत्र शुक्ल नवमीको अभिजित् मुहूर्त ~ श्रीरामको दर्शन मिल्यो अब के को सुर्ता ।।३।।

चतुर्व्यूह राम, भरत, लक्ष्मण र शत्रुघन् ~ अयोध्यामा जन्म लिँदा महोत्सव चल्छन् ।।४।।

धीर वीर गम्भीर छन् बालकैमा राम ~ लम्बबाहु मेघवर्ण सूर्यवंशी घाम ।।५।।

शिवधनु तोडी बिहे जानकीका साथ ~ हाम्लाई पनि शरण देऊ हे त्रीलोकीनाथ ।।६।।

कैकेयीको वचनले वनबास पाए ~ चौध वर्ष जंगलमा कन्दमूल खाए ।। ७।।

सीता लक्ष्मण साथै लिई वन लागे राम ~ कैकेयीको बुद्धि भुट्ने मन्थराको काम ।।८।।

प्राण गयो दशरथको रामको पिर मानी ~ श्रीरामको पितृआज्ञा पूरा गर्ने बानी ।।९।।

नियतीमा भ'को दशा लाग्न के को बेर ~ भिक्षु रुपमा रावणले सीता हर्यो हेर ।।१०।।

वानर सेना साथै लिई लंका सबै जिते, इन्द्रजीत, कुम्भकर्ण रावण आदि बिते ।।११।।

राक्षस मारी हरिदिए भार पृथिवीको ~ गौ ब्राह्मण वेद अनि सेवा अतिथिको ।।१२।।

पाउले गरून् तीर्थयात्रा, हातले गरून् दान ~ मुखमा रहोस् रामको नाम, मनमा रामकै ध्यान ।।१३।।

राम जति पियारा…२ कोही नि छैनन् मेरा राम जति पियारा…

राम जति पियारा…२ कोही नि छैनन् मेरा राम जति पियारा…

२०८२ जेष्ठ ०३ गते आइतबार, माउन्ट हर्मन

रोइला भजन : आउ न मनमोहन

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन…

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन…

त्रीभंगीलाल मनोहर हे मुरलीधर - 

तिमी बाहेक संसारमा मेरो को नै छ र ।। १ ।। 

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन…

चढाउँला वैजयन्ती फूलमाला गाँसेर - 

यो घरमा आइदेउ बाला एकचोटि हाँसेर ।।२।।

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन…

मयूरपंखी मुकुट छ, घुम्रिएको बाल - 

सारा संसार लठ्ठ पार्ने नटखटे चाल ।।३।।

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन…

लामालामा कालाकाला कमलपत्रे आँखा - सुनीरहूँ सधै लाग्ने मुरलीको भाका ।।४।।

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन…

कस्तुरीको टिकासंगै मुक्तावली हार - 

तिम्रो कृपा भए कृष्ण लाग्छ संसार पार ।। ५।।

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन…

गुञ्जमाला, वनमाला अर्को माला मोती - 

सारै राम्रो सुहाउने पिताम्वरको धोती ।। ६।।

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन… 

बालभोग, मोहनभोग दही मखन प्यारो - 

मखनभन्दा कमलो मन् किन पार्यौ सारो ।।७।।

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन… 

गोकुलमा गाई चराउने गोविन्द गोपाल - 

गोपिनीका लुगा लुकाई पारिहाल्यौ गाल ।।८।।

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन… 

मुरलीको धुन सुनी आउँछिन् राधा प्यारी - 

छमछम नाचिहाल्छिन् लर्काएर सारी ।।९।।

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन… 

राधाजीको निलाम्बरमा निलीमा हौ जाने - 

कार्य कारण कर्ता कर्म तिमी नै हौ माने ।।१० ।।

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन… 

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन…

आउ न मनमोहन… मुरली बजाउँदै आउ न मनमोहन…

२०८२ जेष्ठ ०४ गते आइतबार,गोलान हाइट्स 

विचार विज्ञान : खप्तड बाबा

पूज्य श्री खप्तड बाबाको विचार विज्ञान (Science of Thought) एकदमै गहिरो र आध्यात्मिक दृष्टिकोणबाट विकसित गरिएको सिद्धान्त हो। उहाँले विचारलाई केवल मानसिक प्रक्रिया होइन, ब्रह्माण्डसँग सम्बन्धित एक शक्तिशाली तत्त्वको रूपमा व्याख्या गर्नुभएको छ। यहाँ खप्तड बाबाको विचार विज्ञान र विचारको अवस्थाहरूको बारेमा विस्तारमा बुझौं।

१. विचार भनेको के हो?

खप्तड बाबाका अनुसार विचार (Thought) आत्मा, चेतना र ब्रह्माण्डबीचको संवाद हो। उहाँको भनाइमा, "विचार एक प्रकारको शक्ति हो – जसले मानिसको जीवनको दिशा र स्वरूप निर्धारण गर्छ।"

मुख्य तत्त्वहरू:

विचार आत्माबाट उत्पन्न हुन्छ। विचार प्रकाश जस्तै सूक्ष्म र शक्तिशाली हुन्छ। प्रत्येक विचारको तरंग हुन्छ, जुन वातावरणमा असर गर्छ।

२. विचारका अवस्थाहरू:

खप्तड बाबाले विचारलाई विभिन्न स्तरमा विश्लेषण गर्नुभएको छ। उहाँले विचारको अवस्था अर्थात् 'विचार अवस्था' लाई मुख्य तीन भागमा बाँडेर व्याख्या गर्नुभएको छ:

१. विकारयुक्त विचार (Negative/Impure Thought):

लोभ, मोह, अहंकार, रिस, ईर्ष्या जस्ता भावना युक्त विचारहरू।

यी विचारहरूले आत्मा कमजोर बनाउँछन्।

जीवनमा अशान्ति ल्याउने, रोग निम्त्याउने, सम्बन्ध विगार्ने।

२. शुद्ध विचार (Pure Thought):

सत्य, करुणा, प्रेम, क्षमा, धैर्य आदि गुणहरूले भरिएका विचारहरू।

आत्मिक विकासका लागि आवश्यक हुन्छन्।

शान्ति, आनन्द, स्वास्थ्य र सद्भाव ल्याउने।

३. निर्विचार अवस्था (Thoughtless State):

ध्यान वा समाधिमा पुगेर प्राप्त हुने अवस्था।

यसलाई 'विचार शून्यता' भनिन्छ, जहाँ विचार बन्द हुन्छ तर चेतना जागृत रहन्छ।

यिनै अवस्थामा आध्यात्मिक साक्षात्कार सम्भव हुन्छ।

३. खप्तड बाबाको ध्यानको तरिका र विचार नियन्त्रण

खप्तड बाबा ध्यान र ब्रह्मचर्यलाई विचार शुद्धिको मूल उपाय मान्नुहुन्थ्यो। उहाँले भनेको एउटा प्रसिद्ध उक्ति:

"ध्यान नगरिकन विचार शुद्ध हुँदैन, विचार शुद्ध नभएसम्म आत्मा शुद्ध हुँदैन।"

ध्यानका चरणहरू:

शरीरको नियन्त्रण (आसन)

प्राणको नियन्त्रण (प्राणायाम)

मनको नियन्त्रण (ध्यान)

आत्माको अनुभव (समाधि)

४. विचारको विज्ञान र व्यवहारमा प्रयोग

खप्तड बाबाले विज्ञान, योग र व्यवहारलाई एकत्रित गर्दै विचारलाई परिवर्तन गरेर जीवन परिवर्तन गर्न सकिन्छ भन्नुभएको छ। उहाँका विचार विज्ञानका शिक्षाहरूले भन्छन्:

विचार नै कर्मको मूल हो।

राम्रो सोचले राम्रो कर्म, र त्यसले राम्रो फल दिन्छ।

विचार बदल्नाले जीवन बदलिन्छ।

निष्कर्ष:

खप्तड बाबाको विचार विज्ञान भन्नाले केवल सोच्ने प्रक्रियाको अध्ययन मात्र होइन, त्यो सोचले जीवन र आत्माको मार्ग कति गहिरोसम्म निर्धारण गर्छ भन्ने ज्ञान हो। उहाँले भन्नुभएको थियो –

"संसार बदल्न चाहन्छौ भने पहिले आफ्नो विचार बदल।". अब खप्तड बाबाको विचार विज्ञान (Science of Thought) लाई अझ विस्तृत रूपमा हेरौं।

५. विचार र चेतना (Consciousness)

खप्तड बाबाले चेतनालाई आत्माको उज्यालो भन्नुहुन्थ्यो। विचार भनेको चेतनाको तरंग हो। उहाँका अनुसार:

चेतना स्थिर छ, तर विचार त्यसमा उठ्ने लहर (wave) हो।

विचार यदि अशुद्ध छ भने चेतनाको प्रकाश धमिलो हुन्छ।

विचार शुद्ध भएमा आत्माको शक्ति प्रकट हुन्छ।

उदाहरण:

तपाईंको मन ताल जस्तै हो। यदि पानीमा हिलाम्मे छ भने सूर्यको प्रतिविम्ब देखिँदैन। जब पानी शान्त र सफा हुन्छ, तब त्यही सूर्य पूर्ण रूपमा देखिन्छ। चेतना त्यो सूर्य हो – विचार भनेको त्यो पानी।

६. विचार र कर्मको सम्बन्ध (Thought & Action)

खप्तड बाबाका अनुसार:

"पहिला विचार हुन्छ, त्यसपछि बोलि आउँछ, अनि कर्म हुन्छ।"

यसको अर्थ: विचार नै कर्मको बीउ हो।

तपाईं जुन विचार गर्नुहुन्छ, त्यसै अनुरूप जीवन बन्छ।

यदि विचार सधैं नकारात्मक भयो भने, कर्म पनि त्यही ढंगले नकारात्मक हुन्छ।

तेस्रो नजर (Third Eye) र विचार:

खप्तड बाबाको ध्यान विधिमा आज्ञा चक्र (Third Eye Chakra) महत्त्वपूर्ण छ।

यसलाई सक्रिय गर्दा विचारहरू स्पष्ट, स्थिर र शक्तिशाली हुन्छन्।

बाबाको भनाइमा: "अज्ञा चक्र खुल्यो भने विचार बिनाको ज्ञान आउँछ।"

७. विचार नियन्त्रणका उपायहरू (How to Control Thoughts)

खप्तड बाबाले केही स्पष्ट उपायहरू दिएका छन् विचार शुद्ध पार्न:

१. ब्रह्मचर्य पालन (Celibacy):

ऊर्जा सञ्चयको मूल उपाय।

काम वासनाबाट विचारहरू दूषित हुन्छन्।

ब्रह्मचर्यले विचारलाई स्थिर र उच्च बनाउँछ।

२. सादा जीवन, उच्च विचार (Simple Living, High Thinking):

जति जीवनमा सादगी हुन्छ, त्यति विचार स्वच्छ हुन्छन्।

भोग-विलासले मन विचलित हुन्छ।

३. ध्यान र तपस्या:

रोजको २-३ घण्टा ध्यान गर्नु पर्ने सल्लाह दिनुहुन्थ्यो।

विशेष गरी बिहान सबेरै ध्यानले विचार शुद्ध हुन्छ।

८. विचारको शक्ति (Power of Thought)

खप्तड बाबाले विचारलाई "स्रजनात्मक शक्ति" (Creative Power) भन्नुहुन्थ्यो।

उदाहरणहरू:

मनले डरायो भने रोग आउँछ (Placebo effect जस्तै)।

मनले साहस देखायो भने शरीर चमत्कार देखाउन सक्छ।

जुन कुरा बारम्बार सोचिन्छ, त्यही कुरा वास्तविकता बन्छ।

"मन जे सोच्दछ, शरीर त्यही हुन्छ" – खप्तड बाबा।

९. विचार शून्यता – सर्वोच्च अवस्था

अन्ततः, खप्तड बाबाको शिक्षा अनुसार, विचार शून्यता नै मुक्ति हो।

विचार शून्यता के हो?

मनमा कुनै विचार नआएको अवस्था।

बाह्य संसारको प्रभाव नपरेको अवस्था।

पूर्ण शान्ति र पूर्ण ज्ञानको अनुभूति हुने अवस्था।

उहाँले भन्नुहुन्थ्यो:

"जहाँ विचार छैन, त्यहाँ आत्मा प्रकट हुन्छ।"

यदि तपाईं चाहनुहुन्छ भने म तपाईंलाई खप्तड बाबाको ध्यान विधि स्टेप-बाइ-स्टेप सिकाउन सक्छु। अथवा, उहाँका विशेष उद्धरणहरू (quotes) वा ग्रन्थका सारांश पनि दिन सक्छु।

कुन पक्षमा जान्न चाहनुहुन्छ अब?

ध्यान विधि?

ब्रह्मचर्यको वैज्ञानिक पक्ष?

रोग निवारणमा विचारको प्रयोग?

त्यसो भए, अब ती सबै पक्षलाई चरणबद्ध रूपमा बुझौं।

१. खप्तड बाबाको ध्यान विधि (Step-by-Step Meditation Method)

खप्तड बाबाले ध्यानलाई आत्मासम्म पुग्ने एक मात्र बाटो भन्नुहुन्थ्यो। उहाँको ध्यान विधि यथार्थमै गहिरो छ। उहाँले “आसन, प्राणायाम, धारणा, ध्यान, समाधि” – यी पाँच चक्रमार्फत आत्मा-प्राप्तिको मार्ग देखाउनु भएको छ।

चरणहरू:

१. स्थान र समय चयन:

बिहान ४:०० – ५:३० (ब्रह्म मुहूर्त) ध्यानको लागि सर्वोत्तम।

शान्त, सफा र एकान्त ठाउँ रोज्नुहोस्।

२. आसन:

पद्मासन, सिद्धासन वा सुखासनमा बस्ने।

मेरुदण्ड सिधा राख्ने।

३. प्राणायाम (श्वास नियन्त्रण):

दीर्घ श्वास लिने र फुक्ने – १०–१५ मिनेट।

नाकबाट श्वास लिने, पेट फुलाउने, अनि नाकबाटै फुक्ने।

४. धारणा (Concentration):

दृष्टि बन्द गरि "अज्ञा चक्र" (दुई आँखाबीचको बिन्दु) मा ध्यान दिने।

मन कुनै विचारमा नलगाउने, केवल त्यो बिन्दुमा टोलाउने।

५. ध्यान (Meditation):

श्वास र विचार छुट्याउने अभ्यास।

"म विचार होइन", "म आत्मा हुँ" भन्ने भावना जगाउने।

३० मिनेटदेखि १ घण्टा गर्न सकिन्छ।

६. समाधि (Thoughtless State):

समयसँगै जब विचारहरू आफै हराउन थाल्छन्, शून्यता आउँछ।

त्यो अनुभव नै समाधिको सुरुवात हो।

२. ब्रह्मचर्यको वैज्ञानिक पक्ष (Scientific View on Celibacy)

खप्तड बाबाको शिक्षा अनुसार, ब्रह्मचर्य केवल यौन संयम होइन – यो पूर्ण जीवनशैली हो।

वैज्ञानिक कारणहरू:

शुक्र (Semen) संरक्षण: आयुर्वेद अनुसार, ४० थाल खाना = १ थोपा रगत, ४० थोपा रगत = १ थोपा शुक्र।

=> अतः अत्यन्त मूल्यवान शक्ति हो।

स्नायु र मस्तिष्क विकास: ब्रह्मचर्यले मस्तिष्कमा clarity र energy ल्याउँछ।

आध्यात्मिक उन्नति: Energy जुन यौनतिर जान्थ्यो, त्यो माथि (सहस्रार चक्र) तिर जान थाल्छ।

Hormonal Control: Testosterone, Dopamine जस्ता न्यूरो-केमिकलहरू संतुलित रहन्छन्।

३. रोग निवारणमा विचारको भूमिका (Healing Through Thought)

खप्तड बाबा भन्नुहुन्थ्यो:

"मन बिर्सियो भने रोग पनि बिर्सन्छ।"

कसरी विचारले रोग हटाउँछ?

Placebo Effect: आधुनिक विज्ञानले पनि देखाएको छ – विश्वासले औषधि बिना नै निको पार्छ।

मन-शरीर सम्बन्ध: डर, तनाव, रिस आदि विचारहरूले रोग जन्माउँछ।

सकारात्मक सोच, क्षमा, प्रेमले शरीर शुद्ध गर्छ।

अभ्यास:

प्रत्येक बिहान उठेर १० मिनेट – "म पूर्ण स्वस्थ छु", "मेरो शरीर शक्तिशाली छ" भन्ने भावना सँग श्वासमा ध्यान गर्नु।

४. खप्तड बाबाको जीवनका केही प्रेरणादायी प्रसंगहरू

१. हिमाली तपस्या:

उहाँले नेपालको सुदूर पश्चिमको खप्तड क्षेत्रमा ५६ वर्ष एकान्त तपस्या गर्नुभयो।

सुरुका वर्षहरूमा त घाँस, जडीबुटी र नदीको पानीमा नै जीवन चलाउनु भयो।

२. महात्मा गान्धीसँग भेट:

गान्धीजीले खप्तड बाबाको आत्मिक शक्तिको अनुभव गरेर उहाँसँग "ब्रह्मचर्य" र "आत्म-नियन्त्रण" का विषयमा गहिरो कुराकानी गरेका थिए।

३. भविष्यवाणीहरू:

उहाँले भविष्यमा हुने पर्यावरणीय विनाश, पश्चिमी जीवनशैलीको असर, अनि विचारद्वारा उपचार प्रणाली (Mental Healing) को पुनरागमनको भविष्यवाणी गरेका थिए।

अब तपाईं भन्नुहोस्—

अब हामी थप गहिरा र रहस्यमय पक्षहरू मा जाँदैछौं – जसले खप्तड बाबाको विचार विज्ञान, तपस्या, र जीवनदर्शन को गहिराइ देखाउँछ।

५. ध्यानको तीन अवस्था – खप्तड बाबाको दृष्टिमा

ध्यान कुनै एकपल्ट बस्ने कुरा होइन। उहाँले ध्यानलाई "तीन तह" मा बाँड्नुभएको छ:

१. बाह्य ध्यान (External Meditation):

ध्यान गर्दा शरीर र मन अन्यमनस्क हुन्छ।

हाम्रो विचारहरू भुल्न खोज्ने तर फुत्किरहने अवस्था।

२. आन्तरिक ध्यान (Internal Meditation):

विचारहरू बिस्तारै हराउन थाल्छन्।

केवल चेतनाको उपस्थिति अनुभूति हुन्छ।

अज्ञा चक्रमा स्थिर ध्यान।

३. परा ध्यान (Transcendental/Divine State):

विचार, मन, शरीर सबैकुरा हराउँछ।

आत्मा र ब्रह्माण्डको एकताको अनुभूति।

यो अवस्थालाई ‘समाधि’ वा 'निरविचार चेतना' भनिन्छ।

खप्तड बाबाले भनेका छन्:

"विचारको मृत्यु भएपछि आत्मा बोल्न थाल्छ।"

६. ब्रह्मचर्यको गुप्त ऊर्जा (Secret Energy of Celibacy)

बाबाको अनुसार ब्रह्मचर्यले केवल यौनिक शक्ति नियन्त्रण गर्दैन,

"सप्त धातु" लाई पुनः निर्माण गर्छ:

सात धातुहरू:

रस (Plasma)

रक्त (Blood)

मांस (Muscle)

मेद (Fat)

अस्थि (Bone)

मज्जा (Marrow)

शुक्र (Vital Fluid)

शुक्र धातु संरक्षण भयो भने, मस्तिष्कमा 'ओज' र 'तेज' उत्पन्न हुन्छ।

यसले आत्मिक प्रकाश दिन्छ, जसलाई खप्तड बाबाले “आत्मिक ज्वाला” भन्नुहुन्थ्यो।

७. विचार एक माध्यम हो – आत्मा होइन

खप्तड बाबाको एक गहिरो शिक्षाः

"मानिस विचार हो भन्ने भ्रममा छ।

विचार शरीरको चश्मा हो,

तर आत्मा त्यो चश्मा हेर्ने दृष्टि हो।"

यसको अर्थ के?

हामी आफैंलाई ‘म सोच्ने मान्छे हुँ’ भनेर परिभाषित गर्छौं।

तर वास्तवमा, सोच्ने मन, देख्ने आँखाझैं हो।

हामी त्यो आँखाले हेर्ने चेतना हौं – जसले विचारहरू उठेको देख्छ।

जब तपाईं विचारहरू हेर्न थाल्नुहुन्छ (साक्षी भावमा पुग्नुहुन्छ),

त्यसै क्षण तपाईं विचारभन्दा माथि पुग्नुहुन्छ।

त्यही हो आत्म-साक्षात्कारको पहिलो ढोका।

८. रोग निवारणको लागि खप्तड बाबाको ५ सूत्र (Healing Formula)

भान्सामा बस्नुअघि प्रसादजस्तो भावना राख्ने।

खाना बनाउने मान्छेको विचार पनि शरीरमा पर्छ।

भोक लाग्दा मात्र खाने।

अनावश्यक खानाले शरीरमा टक्सिन जम्छ।

खाना खाँदै गर्दा विचार शान्त राख्ने।

रिस, चिन्ता, ईर्ष्या साथ खाएको भोजन विष बन्न सक्छ।

ध्यान गरेर शरीरलाई 'आज्ञा' दिने – "तिमी स्वस्थ छौ"।

यसलाई Affirmation भनिन्छ – mind-body command।

साँझको समयमा मौन वा ध्यानमा बस्ने।

शरीर दिनभरका toxin र stress हटाउन तयार हुन्छ।

९. खप्तड बाबाको शिष्यहरूलाई दिइएका उपदेशहरू (गोप्य शिक्षाहरू)

"यदि तिमी १२ वर्ष ब्रह्मचर्य, मौन र ध्यानमा बस्यौ भने,

तिमी भूतपूर्व कर्महरूसमेत जलाउन सक्छौ।"

"मन खाली भए – ईश्वर आफै भरिन आउँछ।"

"शरीरलाई दास बनाउ, मालिक होइन।

अन्यथा तिमी आत्माको होइन, शरीरको नोकर हौ।"

श्रोत :- सामाजिक संजाल 

संकलक:- अज्ञात 

तस्बिर :- ब्रह्मलिन खप्तडबाबा

रोइला भजन : कैलाशमा शिवले

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले… 

पञ्चभूत, दश ईन्द्रीय, पाँचै छन् तन्मात्रा ~ 

माटो वा भष्म हुने हो देह, सजिलो छैन यात्रा ।।१।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

मन, बुद्धि, चित्त, अहं अन्तस्करण चार - 

प्रभुका पाउमा चढाएर गरौँ नमस्कार ।।२।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

छत्तीस ३६/(छब्बीस २६) तत्व, तीनै गुण भन्दा शिव माथि - 

सत्कर्म हो मनुष्यको सँगै जाने साथी ।।३।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

सृष्टि, स्थिति, लय गर्ने हाम्रा तीन परमेश्वर - 

लीलामा हेर्दा अनेकौं रूप, एउटै हुन् महेश्वर ।।४।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

नीलकण्ठ, त्रिपुरारी, शशिशेखर, शम्भो - 

कलिको मान्छे दम्भै बढी, भक्ति ज्ञान कम् भो ।।५।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

गंगाधर, चन्द्रमौली हरहर भोला - 

मायाजालमा अल्झेर नै बित्न लायो चोला ।।६।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

डमरू त्रिशूल हातमा छ, कटिमा बाघको छाला - 

कपूर जस्तो गोरो वर्ण, वाशुकी नागको माला ।।७।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

गौरीकान्त, भूतनाथ, साम्वसदाशिव - 

तिम्रो कृपादृष्टि बिना मुक्त हुन्नन् जीव ।।८।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

चन्द्र सूर्य अग्नि तिम्रा आँखा छन् त्रिनेत्र -

भक्तिभाव जगाइदेऊ हाम्रो मनभित्र ।।९।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

नन्दि-भृङ्गी, रिट-श्रृङ्गी शिवगण धेरै -

आशुतोष भक्तसँग खुशी उत्तिखेरै ।।१०।।

कैलाशमा शिवले…

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले, 

शिवधुनी लाए, कैलाशमा शिवले…

माउन्ट हर्मन, मध्यपूर्वी एसिया

यी १० कुरामा कहिल्यै नआत्तिनु

१- जब आपत पर्छ सम्झनु अग्नि परिक्षा हुदै छ । स्कुलको परिक्षा जस्तो सजिलो हुदैन जिन्दगीको परिक्षा, घोकेर हैन सोचेर हल गर्नुपर्छ । कहिल्यै नआत्तिनु ।

२- दु:ख भन्ने चिज सबैलाई पर्छ, तर जो दु:खमा पनि मन सम्हालेर खुसि हुन खोज्छ/सक्छ त्यो जिन्दगिमा कहिलै दु:खि हुनु पर्दैन । कहिल्यै नआत्तिनु ...

३- समय एउटा यस्तो इमान्दार बस्तु हो ,जो पर्खाउन लगाएर कहिल्यै धोका दिदैन । एकदिन अवश्य आउछ । कहिल्यै नआत्तिनु ..!

४- जीवन पनि एक बगैंचा हो । कहिले शरद जस्तै फूल फुल्छ, कहिले वसन्त झै हरियाली हुन्छ, त कहिले शिशिर झै ओइलिन्छ अनि कहिले ग्रीष्म झै खडेरी को चपेटामा पर्छ। कहिल्यै नआत्तिनु ...!

५- खुशिको एउटा ढोका जब बन्द हुन्छ अर्को ढोका खुलेको हुन्छ तर अक्सर हामी बन्द ढोकातिर यति धेरै हेर्छौ कि खुलेको ढोकातिर हाम्रो आँखा कहिले जादैन । कहिल्यै नआत्तिनु ..!

६- आत्मियताको अंगालो मारेर अंगालो पछाडि छुरा घोप्नेहरूको पनि कमी छैन यहाँ ? तर पछाडी कुरा काट्नेको स्थान पनि पछाडी नै छ, अगाडी आउने हिम्मत उनिहरूमा कहल्यै हुँदैन । कहिल्यै नआत्तिनु ..!

७- मृत्यु मानिस सँग जन्मेदेखी नै पाहुना लागेर बस्छ र उ आयुलाई पनि आफुसँगै लिएर मात्रै फर्कन्छ। ऊ सँगै बसुन्जेल बाँचिन्छ।जब फर्कन्छ, जीवन सकिन्छ । मृत्युमात्रै जीवनको अन्तिम सत्य हो, अरु सब भ्रम हुन् । बाँच्दा जतिसुकै शक्तिशाली छु भनेर घमण्ड गरेर अरुलाई तर्साएपनि स्वास र दिन सकिएपछी त्यो खोक्रो शरिरले केही गर्न सक्दैन । त्यसैले कहिल्यै नआत्तिनु ...!

८-  मिहिनेत सिढी जस्तै हुन्छ अनी भाग्य लिफ्ट जस्तै । कुनै पनी समय लिफ्ट बन्द हुन सक्छ तर सिढी जहिले पनी खुल्ला हुन्छ र उचाई तर्फ लैजान्छ । कहिल्यै नआत्तिनु ..!

९-  समस्या जबजब आउँछ, एक्लै आउँदैन लावा लस्कर सहित आउँछ । जीवन एउटा यात्रा हो उतारचढाव त आईरहन्छ त्यसैले आरामसँग यात्रा गर्नुस . .गियर बदल्दै ,बदल्दै । कहिल्यै नआत्तिनु ...!

१०-  जे हुनु छ हुन्छ नै । भएका कुरामा पछुताएर रुनु छैन । बरु सिक्नु छ र जिउनु छ । जिन्दगीमा सकिन्छ भने केही राम्रो काम गरौं कम्तीमा 'चार' जना 'मलामी' चैं कमाउन सकियोस्, जसले आर्यघाटसम्म पुर्याई दुई थोपा आँसु झार्दिउन्। अरू कुरामा कहिल्यै नआत्तिनु ...!